Z Dyrektorem Centrum NanoBioMedycznego prof. Stefanem Jurgą rozmawia Magda Ziółek
Jakie cele strategiczne wpisane są w działalność CNBM?
W kontekście dyskusji o strategii należy przypomnieć, że Centrum NanoBioMedyczne (CNBM) jest stosunkowo młodą jednostką naukową, powołaną na podstawie umowy partnerskiej między UAM jako partnerem wiodącym oraz Uniwersytetem Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu oraz Politechniką Poznańską. CNBM rozpoczęło swoją działalność w 2011 r., więc w tym roku obchodzi swoje dziesięciolecie, i od początku jest miejscem wyjątkowym w strukturze UAM. Patrząc wstecz na pierwsze 10 lat istnienia, wydaje się zasadnym stwierdzenie, że strategia rozwoju, jaką przyjęto sprawdziła się bardzo dobrze. CNBM stało się jednostką znaczącą nie tylko na poziomie samej uczelni, ale rozpoznawalną zarówno w kraju jak i zagranicą.
Strategicznym celem działalności CNBM jest prowadzenie badań i kształcenia doktorantów w obszarze szeroko rozumianych nanonauk i nanotechnologii obejmującym, nauki nanobiomedyczne, w oparciu o wysokospecjalistyczną kadrę naukową reprezentującą nauki chemiczne, fizyczne, biologiczne, medyczne i techniczne oraz specjalistyczną i światowej klasy infrastrukturę badawczą o wartości ponad 120 mln PLN, sfinansowaną ze środków Unii Europejskiej. Nanotechnologia jest kluczową technologią wspomagającą i ma ogromny potencjał w zakresie sprostania wyzwaniom społecznym, w tym opiece zdrowotnej i dostawom energii. W ramach tej strategii podstawowe zadania dla CNBM w 10. letniej perspektywie czasowej to: a) realizacja atrakcyjnego, naukowo nośnego i ważnego profilu naukowo-badawczego, także z punktu widzenia wpływu prowadzonych badań na społeczeństwo oraz gospodarkę w ramach dyscypliny naukowej „inżynieria materiałowa”; b) zapewnienia odpowiedniego finansowania badań oraz rozwoju infrastruktury badawczej; c) rozwój kształcenia doktorantów w obszarach nauk materiałowych i biomedycznych; d) rozwój instytucjonalnej współpracy międzynarodowej skutkującej dużymi międzynarodowymi grantami badawczymi; e) zarządzanie infrastrukturą badawczą zgodnie z odpowiednimi przepisami, procedurami i kodeksem etycznym pracownika naukowego oraz stworzenie odpowiedniej platformy dostępu; f) dalszy rozwój współpracy naukowej z wydziałami UAM, ze środowiskiem naukowym Poznania i Polski; g) uzyskanie najwyższej kategorii naukowej w systemie ewaluacji dyscyplin naukowych dla inżynierii materiałowej.
Badania naukowe, prowadzone przez około 25 pracowników ze stopniem doktora zatrudnionych przez UAM, ok. 40 doktorantów i ok. 40 współpracowników, finansowane są wyłącznie w oparciu o realizację projektów badawczych uzyskanych w drodze konkursów ze źródeł trzecich (NCN, NCBiR, FNP, MNiS, programów Unii Europejskiej), których udział w całkowitym rocznym budżecie CNBM (ponad 8 mln zł) wynosi około 65%. Ten model prowadzenia badań oraz funkcjonowanie Centrum jako tzw. innego podmiotu w systemie nauki i szkolnictwa wyższego, (Art. 7. ust. 1 pkt 8 ustawy PSW z 20 lipca 2018 r.) nakłada na Centrum specyficzne zadania naukowo-dydaktyczno-organizacyjno-finansowe, które określone są w umowie partnerskiej aneksowanej przez partnerów w 2014 roku oraz w uchwale Senatu z 2014 roku regulującej dostęp do dużej infrastruktury badawczej.
Na jakie badania stawia Centrum?
Interdyscyplinarne badania w obszarze nanonauk i nanotechnologii obejmują w szczególności takie obszary, jak wytwarzanie i fabrykacja nanomateriałów, rozwój nanosensorów i biosensorów, nanotransporterów do celowanego dostarczania leków, multimodalnych nanomateriałów do obrazowania tkanek czy wybranych organów, rozwój nanomateriałów dla biotechnologii i medycyny regeneracyjnej, rozwój metod inżynierii tkankowej w oparciu o rusztowania nanokompozytów polimerowych, technik wytwarzania cienkich warstw dla nanoelektroniki i spintroniki, czy atomowych układów warstwowych jako materiałów charakteryzujących się ultra silnymi właściwościami mechanicznymi, magnetycznymi oraz optycznymi.
W tych obszarach badawczych realizowanych w Centrum tworzona jest w UAM nowa dyscyplina naukowa „inżynieria materiałowa”, która już na obecnym etapie ma poważne osiągnięcia publikacyjne i grantowe. Pracownicy i współpracownicy Centrum opublikowali ponad 600 publikacji w czasopismach o wysokim indeksie wpływu oraz uzyskali finansowanie na ponad 60 mln zł w projektach grantowych na badania. Te wskaźniki pozycjonują „inżynierię materiałową”, w zakresie publikacyjnych i projektowych kryteriów ewaluacji badań w dyscyplinach naukowych za lata 2017 – 2021, jako lidera wśród dyscyplin naukowych na UAM. Także w skali ogólnopolskiej, nasza „inżynieria materiałowa” posiada znaczącą pozycję.
Centrum buduje swój prestiż międzynarodowy poprzez corocznie od 2011 roku organizowane konferencje naukowe „NanoTech Poland”, które gromadzą ponad 200 uczestników z Polski i ze świata oraz międzynarodowe Szkoły Letnie „AMPERE NMR School” w Zakopanem z udziałem około 100 doktorantów z Europy i ze świata. Rangę międzynarodową CNBM wzmacniają także instytucjonalne umowy o współpracy międzynarodowej oraz projekty w ramach programów Unii Europejskiej, w tym European Soft Matter Infrastructure, SoftComp, COST NMR Network, CanBiose, M-Era.Net (razem ponad 95 partnerów instytucjonalnych). CNBM uczestniczy w pracach Zarządu Międzynarodowego Towarzystwa Naukowego „Groupement AMPERE” (Zurich). Ponadto na stałe wpisała się współpraca z Uniwersytetem w Kilonii i partnerami Inicjatywy Nanotechnology and Innovation in the Baltic Sea Region (NIBS), z którymi w roku 2019 zorganizowano wspólną konferencję w ramach NanoTech Poland 2019.
Które z badań, które Pan wymienił „rokują na przyszłość”?
Wspomniana wcześniej tematyka badawcza CNBM wpisuje się w zagadnienia priorytetowe z punktu widzenia rozwoju regionu, kraju i Europy, tym samym można powiedzieć, że dobrze rokuje na przyszłość. Podejmowane zagadnienia badawcze są istotne, nieważne, czy prowadzone na gruncie badań podstawowych, czy rozwojowych i aplikacyjnych. Niemniej jednak, jest kilka obszarów szczególnie wysuwających się na prowadzenie w kontekście prowadzonych przez nas badań.
Walka z koronawirusem wyraźnie pokazuje, jak ważną rolę będą odgrywały multimodalne nanotransportery dostarczające w sposób celowany czy to kwasy nukleinowe (np. mRNA w przypadku szczepionek na COVID-19) lub leki kierujące się do określonych miejsc
w organizmie człowieka, w szczególności w chorobach nowotworowych. Ten kierunek wpłynie znacząco na rozwój nanomateriałów posiadających określoną funkcjonalizację, określony kształt i rozmiar, aby przekraczać np. barierę krew-mózg. Mają one w sposób przewidywalny dostarczać określony lek w odpowiednich dawkach, i być stosunkowo łatwo usuwalne z organizmu. To doprowadzi do rozwoju celowanej i spersonalizowanej medycyny. Prowadzone lub podejmowane przez nas badania w projektach międzynarodowych czy bilateralnych właśnie koncentrują się na tym kierunku badań.
Drugim kierunkiem o charakterze materiałowym będzie związany z wytwarzaniem nanomateriałów dla sektora energii, w tym dla ogniw ciało-stałowych i wodorowych, nanomateriałów o wysokiej pamięci stosowanych w mikroelektronice, a także w szeroko rozumianej nanokatalizie. W tym zakresie także prowadzimy bardzo obiecujące badania.
Przyszłość nauki wyznaczać będą badania interdyscyplinarne i multidyscyplinarne. Kluczową rolę będą nadal ogrywać dyscypliny podstawowe, takie, jak fizyka, chemia, biologia, nauki techniczne, nauki biomedyczne i nauki informatyczne (sztuczna inteligencja), a także ekologia.
Jakie wartości są dla Pana najważniejsze w zarządzaniu Centrum NanoBio?
Prowadzenie tak skomplikowanej i specyficznej jednostki w sensie ludzkim (zatrudnianie najlepszych, etyczne podejście do pracy badawczej, do publikacji wieloautorskich, do oryginalności projektów badawczych, do właściwego wykorzystywania niezwykle drogiej aparatury badawczej, do współfinansowania badań z różnych projektów), naukowym (interdyscyplinarność, budowanie tożsamości badawczej innej niż istniejąca w innych jednostkach UAM, kształcenie doktorantów przynajmniej w dwóch dyscyplinach), organizacyjnym (sprawna działalność naukowa, grantowa, seminaryjna, konferencyjna, współpraca z otoczeniem gospodarczym), aparaturowym (utrzymanie, wykorzystywanie i rozwój aparatury) – to wszystko wymaga od pracowników, współpracowników i doktorantów ogromnej odpowiedzialności, bezwzględnego przestrzegania przepisów prawa, regulacji wewnętrznych i procedur bezpieczeństwa, a nade wszystko zwykłej przyzwoitości, uczciwości i zachowania postawy godnej nauczyciela akademickiego. Stawiam na autentycznych i twórczych liderów naukowych, odpowiedzialnych za przyjęte obowiązki i powierzone im zadania, liderów zdolnych do zbudowania własnej oryginalnej tematyki badawczej, do zbudowania zespołu badawczego oraz do sfinansowania badań ze swoich projektów badawczych.
