Podnoszenie kompetencji dydaktycznych nauczycieli akademickich jest integralnym elementem dbałości o najwyższą jakość kształcenia – sprzyja rozwijaniu klimatu zaangażowania i współodpowiedzialności, a tym samym wzmacnia postrzeganie dydaktyki jako istotnej sfery działalności uniwersyteckiej. Dlatego też już w 2013 roku, z inicjatywy pierwszej pełnomocniczki ds. jakości kształcenia prof. Marii Ziółek, odbywały się na naszym uniwersytecie szkolenia nauczycieli akademickich prowadzone przez międzynarodowych ekspertów.  

Najwyższy grant dla nielicznych 

Musiała jednak minąć dekada, aby móc szerzej rozwijać te pomysły. Dokładnie rok temu nadarzyła się ku temu idealna okazja. MEiN ogłosiło konkurs na sfinansowanie działań prowadzących do podnoszenia jakości kształcenia na uczelniach. Chociaż możliwe było przeznaczenie środków na rozwijanie różnych elementów systemu zarządzania jakością kształcenia, świadomie z tego zrezygnowaliśmy, chcieliśmy bowiem jako uniwersytet w całości skupić się na wsparciu rozwoju dydaktycznego kadry akademickiej. W uzgodnieniu z prof. Joanną Wójcik, prorektor ds. studenckich i kształcenia, dr Agnieszka Kamisznikow przygotowała koncepcję projektu grantowego, którego zakres obejmuje podnoszenie kwalifikacji nauczycieli w obszarze projektowania zajęć, wdrażania innowacyjnych metod kształcenia oraz jakościowej ewaluacji prowadzonej dydaktyki.  

Możliwe było aplikowanie o granty do kwoty miliona złotych. UAM wykorzystał w pełni otrzymaną szansę i znalazł się w gronie kilku tylko uniwersytetów, które otrzymały maksymalne fundusze na wdrożenie wszystkich zaplanowanych działań. W lipcu 2022 roku Biuro Jakości Kształcenia przystąpiło do realizacji projektu.  

Innowacje w dydaktyce do wdrożenia 

Zdecydowanie najistotniejszym i najbardziej złożonym przedsięwzięciem w ramach projektu jest przygotowanie kadry dydaktycznej do pilotażowego zastosowania dwóch innowacyjnych metod kształcenia – kształcenia problemowego (ang. problem-based learning, PBL) oraz kształcenia metodą „odwróconej klasy” (ang. flipped classroom, FC).  

Metody te zostały wybrane nieprzypadkowo. Są one obecnie traktowane przez instytucje szkolnictwa wyższego jako jedne z najbardziej pomocnych w rozwijaniu umiejętności trudnych do osiągnięcia w tradycyjnym modelu kształcenia (por. Trends 2018, EUA), ale też doskonale wpisują się w strategiczne cele rozwoju naszej uczelni, pozwalając jednocześnie na wykorzystanie jej zasobów. Pracując metodą problemową, studenci nie tylko „rozwiązują problem”, ale w trakcie tego procesu uczą się określać obszary wymagające samodzielnego pogłębienia wiedzy, nabywają umiejętność krytycznej oceny źródeł tej wiedzy, syntetyzują informacje, gromadzą i przedstawiają dowody na poparcie swoich argumentów oraz prezentują wyniki. Są przy tym zaangażowani i zmotywowani. Rozwijają tym samym typowe kompetencje badawcze, niezbędne na uczelni o profilu badawczym. Metoda „odwróconej klasy” pozwala z kolei innowacyjnie wykorzystywać nowo powstałą infrastrukturę techniczną i znaczący skok umiejętności kadry UAM w zakresie stosowania narzędzi ICT. Zakłada opracowanie materiałów cyfrowych do samodzielnej pracy studentów przed zajęciami, by w trakcie spotkania z nauczycielem mogli oni być aktywni i zaangażowani, wykorzystując zdobytą wcześniej wiedzę w bardziej złożony sposób. 

Podczas opracowywania koncepcji szkoleń i pilotażu wdrożenia metod przyświecały nam dwa cele. Po pierwsze, aby znacząca skala tego działania pozwoliła zapoczątkować zauważalną zmianę w prowadzeniu dydaktyki na całej uczelni; po drugie, by szkolenia okazały się maksymalnie efektywne: trwały cały semestr i były prowadzone przez praktyków – nauczycieli akademickich, którzy wdrażali powyższe metody na uczelniach o zbliżonych do UAM profilach, w krajach będących liderami innowacji w kształceniu. 

I chociaż momentami realizacja wszystkich tych założeń wydawała się nierealna do spełnienia z wielu względów, ostatecznie – udało się!  

Oni będą liderami 

W działaniu bierze udział 48 członkiń i członków rad programowych kierunków ze wszystkich wydziałów i trzech filii UAM, którzy w zamyśle staną się liderami zmian w swoich macierzystych jednostkach. Udało się pozyskać najwyższej klasy ekspertów – praktyków z University College Dublin i University of Tampere, a także zaprojektować unikatową formułę spotkań (zajęcia wspólne, grupowe konsultacje oraz indywidualne sesje mentoringowe), która pozwoliła na półroczną współpracę prowadzących i uczestników. 

Po szkoleniach, które trwały cały semestr zimowy, rozpoczynamy obecnie fazę wdrażania obu metod na różnych zajęciach w semestrze letnim, która zakończy się oceną efektywności wprowadzonych zmian.  

Na semestr letni zaplanowaliśmy także kolejne działanie, polegające na zaprojektowaniu i wdrożeniu innowacji dydaktycznych, które docelowo będą stanowić wzór materiałów cyfrowych wspierających synchroniczne i asynchroniczne formy kształcenia. Realizować je będzie grupa 10 laureatek i laureatów konkursu wyłonionych przez komisję, w skład której wszedł między innymi pełnomocnik ds. kształcenia na odległość prof. UAM Jacek Marciniak (autor koncepcji konkursu). 

W ramach projektu Doskonałość Dydaktyczna Uczelni powstanie także krótki kurs e-learningowy na temat podstaw projektowania zajęć językiem efektów uczenia się, pomyślany jako narzędzie wspomagające przygotowanie dydaktyczne doktorantów i nowo zatrudnianych pracowników dydaktycznych, ale też wsparcie przy wdrażaniu e-sylabusa. Przeprowadzona zostanie również jakościowa śródsemestralna ewaluacja kilku dobrowolnie zgłoszonych do tej inicjatywy zajęć. 

Całość działań projektowych zakończy się opublikowaniem bazy zasobów metodycznych oraz filmów popularyzujących nowe metody kształcenia. Materiały te będą pełnić funkcję promocyjną i edukacyjną, mającą na celu między innymi wprowadzenie studentów w specyfikę metod.  

Poszerzyć sieć entuzjastów 

Na koniec warto wspomnieć o dwóch kwestiach. Po pierwsze, przeprowadzone szkolenia zostały bardzo dobrze ocenione: „zajęcia były niezmiernie odświeżające”, „zupełnie zmieniły moją perspektywę”, „aż mi wstyd, gdy pomyślę, jak nudne były moje zajęcia”, „to moje pierwsze szkolenie dydaktyczne – nawet nie sądziłem, że może być tak efektywne!”. Opinie te – przekazywane nam przez uczestników spontanicznie i nieobowiązkowo – utwierdzają nas w przekonaniu, że doskonalenie się dydaktyczne jest dla kadry niezwykle inspirujące i motywujące, a także może być doskonałym sposobem radzenia sobie z monotonią i wypaleniem zawodowym.  

Po drugie, jesteśmy z pewnością dopiero na początku (jakże fascynującej!) drogi. By nią dalej podążać, musimy nie tylko podtrzymywać powstającą sieć entuzjastów rozwijania innowacyjnej dydaktyki, ale też rozszerzać ją o kolejne grupy – zarówno o grono nauczycieli akademickich, dla których wprowadzanie nowych metod kształcenia może być prawdziwie inspirującym i rozwijającym doświadczeniem, jak również o studentów i kadrę wspierającą kształcenie. Społeczność studencka na uczelniach systemowo stosujących PBL staje się w równym stopniu jego „odbiorcą”, jak i – w ramach określonych działań – czynnym uczestnikiem włączania PBL w proces kształcenia. Podobnie niezbędne jest zaangażowanie na przykład pracowników bibliotek wydziałowych, którzy wspomagają studentów w wyszukiwaniu rzetelnych źródeł informacji w danej dyscyplinie. Oczywiście, działania te odbywają się na zasadach dobrowolności i uczenia się od siebie wzajemnie. Wszystko przed nami! 

Prof. Joanna Wójcik

Dr Agnieszka Kamisznikow 

Zobacz też: Prorektorka prof. Joanna Wójcik. Pandemia nas nie zatrzyma