Jedną z najważniejszych konsekwencji wdrożenia nowej ustawy PSWiN będzie znacznie silniejsza niż kiedykolwiek dywersyfikacja uczelni. Stworzenie mechanizmów, które pozwolą wyłonić tzw. uczelnie badawcze doprowadzi w krótkim czasie do ich zróżnicowania, zarówno pod względem finansowym jak i ich prestiżu. I nie chodzi tu tylko o „prestiżową etykietę” lecz o wyselekcjonowanie grupy uczelni, które będą postrzegane, jako uczelnie najlepsze (w szerokim tego słowa znaczeniu), także w wymiarze międzynarodowym. W Polsce uczelnie badawcze powinny stać się także ważnym forum refleksji naukowej, również w debacie publicznej.
Określeniem „uniwersytet badawczy” (research university) wyróżnia się zazwyczaj te uniwersytety, których podstawową dominantą są wysokiej jakości badania naukowe (o charakterze przełomowym i pionierskim) oraz najwyższej jakości kształcenie na poziomie doktorskim i magisterskim (excellence in teaching). Rankingi oraz dane bibliometryczne pokazują, że w uniwersytetach badawczych powstaje większość najlepszych prac naukowych, a uczelnie te pozyskują znaczną część dostępnych w danym kraju środków na badania. Z tych też względów realizacja zadań badawczych stanowi zasadniczą część zajęć kadry naukowej, naukowo-technicznej i naukowo-dydaktycznej.
Czytaj też: Czy UAM może stać się ,,uniwersytetem europejskim''
Wyłonienie grupy uczelni badawczych musi bezwględnie skutkować przyznaniem znaczących środków finansowych na prowadzenie najwyższej jakości badań naukowych oraz wdrożeniem silnie związanych z tymi badaniami nowoczesnych programów kształcenia (zindywidualizowanych i aktywnie angażujących studentów w proces badawczy). Uczelnia, która chce aspirować do „stania się” uniwersytetem badawczym powinna nie tylko „udowodnić”, że posiada już odpowiedni potencjał do prowadzenia przełomowych badań, ale przede wszystkim powinna pokazać, że jest gotowa do wprowadzenia znaczących zmian w zakresie swojego funkcjonowania, przedstawiając wiarygodny plan dalszego intensywnego rozwoju. Selekcyjny charakter tej procedury powinien sprzyjać pozytywnej konkurencji oraz być elementem prorozwojowym, także wewnątrz samego uniwersytetu.
Także oczekiwania wobec uniwersytetów badawczych powinny być zdecydowanie wyższe niż wobec innych uczelni akademickich. I to nie tylko w zakresie oraz jakości prowadzonych badań i ich międzynarodowej widoczności, ale także w wysokiej jakości kształcenia na poziomie doktoranckim i magisterskim.
Ważnym elementem wyróżniającym uniwersytety badawcze powinny być przede wszystkim otwarty na zewnątrz i transparentny system rekrutacji pracowników, zgodny ze standardami HR Excellence in Research. Procedura ta powinna być wsparta skutecznym systemem stymulującym krajową i międzynarodową mobilność kadry, szczególnie młodych badaczy (w tym także doktorantów). Wzrost środków na badania i kształcenie powinien mieć także odzwierciedlenie w różnorodnych aspektach umiędzynarodowienia, zarówno badań jak i kształcenia.
Inicjatywa doskonałości
Ustawowym celem programu „Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza” jest „podniesienie międzynarodowego znaczenia działalności uczelni” (art. 387.1 ustawy PSWiN). Pierwszy konkurs w ramach programu „Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza” zostanie ogłoszony nie później niż do dnia 30 kwietnia 2019 r. Do tego konkursu będzie mogła przystąpić uczelnia akademicka, w której co najmniej połowa jednostek organizacyjnych posiada kategorię naukową A+ albo A oraz podstawowe jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego w co najmniej 4 dziedzinach albo co najmniej 2/3 jednostek organizacyjnych posiada kategorię naukową A+ albo A oraz podstawowe jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego w 3 dziedzinach. Ponadto żadna jednostka organizacyjna uczelni nie może posiadać kategorii naukowej C oraz żaden kierunek studiów nie posiada negatywnej oceny programowej. Są to wymagania, które spełnia obecnie nasz Uniwersytet, warto jednak zwrócić uwagę, że w kolejnych konkursach wymagania te będą wzrastać (np. uczelnia w żadnej dyscyplinie naukowej nie może posiadać kategorii naukowej B).
Przy ocenie wniosku uwzględniane będą (art. 388): „poziom merytoryczny wniosku; istotność założonych celów dla podniesienia międzynarodowego znaczenia działalności uczelni; adekwatność opisanych działań do założonych celów oraz potencjał uczelni”. Beneficjenci konkursu „Inicjatywa doskonałości” (nie więcej niż 10 uczelni akademickich) otrzymają dodatkowe środki finansowe w postaci zwiększenia rocznej subwencji nie mniej niż 10%. To dużo, szczególnie w kontekście 6 letniego okresu finansowania. Ponadto uczelnie badawcze otrzymają dodatkowe możliwości pozyskiwania znaczących funduszy na badania naukowe, zarówno ze środków krajowych jak i zagranicznych.
„Strategiczne wymiary funkcjonowania Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jako uczelni badawczej”
Uniwersytet nasz w ramach konkursu „Strategia Doskonałości – Uczelnia Badawcza” pozyskał 999 tys. zł na „wsparcie badań naukowych i analiz ukierunkowanych na opracowanie celów i założeń długoterminowego planu rozwoju uczelni”. Zespół tego unikatowego projektu tworzą: prorektorzy prof. Beata Mikołajczyk, prof. Ryszard Naskręcki (kierownik projektu) oraz prof. Marek Nawrocki oraz znakomici eksperci prof. Michał Karoński, prof. Marek Kwiek, prof. Maciej Zabel, kwestor Agnieszka Palacz i kanclerz dr Marcin Wysocki. Celem tego projektu są ilościowe i jakościowe analizy danych dotyczących rozwoju UAM jako uczelni badawczej, oraz wypracowanie strategicznych perspektyw, kluczowych rekomendacji i priorytetowych działań, które istotnie przyspieszą proces transformacji UAM w kierunku uczelni badawczej. Przyjęto założenie, że taka transformacja wiąże się z kilkoma dużymi wyzwaniami, wśród których za najważniejsze uznano przede wszystkim: zmiany struktury organizacyjnej uczelni, która w znacznie większym stopniu musi sprzyjać większej aktywności naukowej i podejmowaniu badań przełomowych i pionierskich; zmian metod zarządzania uczelnią, szczególnie w kontekście wspierania procesów badawczych i uelastycznienie struktur; wzrost stopnia umiędzynarodowienia, poprzez tworzenie warunków i zachęt przyciągających do naszej uczelni wybitnych uczonych oraz młodych badaczy; tworzenie elitarnych (interdyscyplinarnych i międzynarodowych) szkół doktorskich i ich skuteczne włączenie w główne nurty badawcze uczelni; opracowanie i wdrożenie skutecznego systemu wsparcia aktywności grantowej pracowników i doktorantów, który sprzyjał będzie lepszemu finansowaniu badań naukowych oraz silne powiązanie kształcenia na studiach II stopnia z uczestnictwem w prowadzonych badaniach naukowych, także na rzecz i/lub przy współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym.
W projekcie zdefiniowano 13 zadań szczegółowych, o charakterze badawczo-analitycznym oraz koncepcyjnym, m.in.: Skuteczne zarządzanie uczelnią o silnym profilu badawczym, Działania zarządczo-finansowe a struktura organizacyjna UAM, System wsparcia aktywności grantowej pracowników i doktorantów UAM, Nowelizacja strategii umiędzynarodowienia UAM, Szkoły doktorskie w uczelni badawczej, Studia II stopnia w uczelni badawczej, Wyzwania ewaluacji nauki w kontekście „produkcji naukowej” oraz Czynniki motywujące wzrost wysokiej jakości „produkcji naukowej” – kierunki rozwoju UAM.
Wykorzystanie naukowych analiz licznych danych, raportów, opracowań ekspertów oraz raportów i analiz z wizyt studyjnych powinno skutecznie przełożyć się na ustalenie priorytetowych celów strategicznych naszej uczelni na najbliższe lata. Także ocena międzynarodowych ekspertów w ramach instytucjonalnej ewaluacji EUA, na przeprowadzenie której UAM uzyskał właśnie w innym konkursie MNiSW środki finansowe pomocna będzie również w tym zakresie.
Transformacja naszego Uniwersytetu w kierunku uczelni badawczej jest nie tylko dużym wyzwaniem, ale przede wszystkim ogromną szansą na zdecydowanie szybszy rozwój. I szansę tę musimy skutecznie wykorzystać. Zapisy nowej ustawy PSWiN przenoszą ocenę aktywności naukowej z poziomu podstawowych jednostek organizacyjnych na poziom uczelni – oceniane będą dyscypliny naukowe. Także uczelnia, a nie poszczególne wydziały, ubiegać się będą o status uczelni badawczej. To wskazuje konieczne kierunki zmian, zarówno organizacyjnych jak i zarządczych. Interesy poszczególnych środowisk muszą zostać podporządkowane celowi nadrzędnemu – skutecznemu wejściu naszej Uczelni do grupy uczelni badawczych, znacznie lepiej finansowanych i także przez to znacznie szybciej się rozwijających. Uniwersytet nasz, albo stanie się uniwersytetem badawczym, silnie obecnym w europejskim obszarze nauki i szkolnictwa wyższego, albo zostanie „uniwersytetem regionalnym” koncentrującym się przede wszystkim na kształceniu. Najlepsze polskie uniwersytety stają przed ogromną szansą, ale także przed „wymagającym egzaminem”, którego wynik przesądzi o tempie ich rozwoju na wiele lat.
