Myślę, że pora rozprawić się z tabu związanym z miesiączką; jest to kwestia, która wymaga przedefiniowania nie tylko w kontekście sportu, ale znacznie szerzej, na wielu innych płaszczyznach naszego życia społecznego – mówi prof. UAM Honorata Jakubowska z Wydziału Socjologii. Socjolożka otrzymała właśnie grant na realizację projektu pt. „Zarządzanie menstruacją w sporcie profesjonalnym: perspektywa socjologiczna” w ramach konkursu OPUS 26 NCN.

Jak podkreśla prof. Jakubowska, tabu związane z miesiączką jest obecne w wielu obszarach naszego życia. Z jednej strony menstruacja dotyczy znacznej części społeczeństwa, z drugiej – niepisane normy narzucają nam taki a nie inny sposób komunikacji na jej temat, czego symbolem mogą być używane eufemizmy, takie jak „te dni” czy „ciotka”.

Kwestia miesiączki jest także istotna w sporcie, dlatego tak ważny jest głos zawodniczek. Jakiś czas temu poruszenie w mediach wywołała wypowiedź Igi Świątek, która przyznała się, że za słabszą kondycję w trakcie jednego z meczów odpowiadał zespół napięcia przedmiesiączkowego. Jedna z jej konkurentek, chińska zawodniczka Qinwen Zheng, tłumaczyła kiedyś przegraną ze Świątek „dziewczyńskimi sprawami”. Nie wszystkie zawodniczki mają jednak tyle odwagi. Jeżeli podczas miesiączki zawodniczka jest w gorszej kondycji fizycznej, wówczas powinno to być traktowane na równi z innymi dolegliwościami, z jakimi zmagają się zawodnicy i zawodniczki – mówi prof. Jakubowska. Tymczasem badania pokazują, że w środowisku sportowym nie zwykło się na ten temat rozmawiać. Zdaniem badaczki jednym z powodów takiego stanu rzeczy może być fakt, że w sporcie wyczynowym dominują trenerzy – mężczyźni. Wyniki prac badawczych unaoczniają za to niezbicie, że jeżeli temat menstruacji jest poruszany, to głównie w gronie kobiet.

„Sport jest tym obszarem życia społecznego, w którym męskie ciało traktowane jest jako norma, a ciało kobiety – jako słabsze, osiągające gorsze wyniki. Być może z tego powodu zawodniczki nie chcą mówić o miesiączce, zakładając, że w ten sposób będą przypominać o swojej płci, a w domyśle – o swojej słabszej pozycji.”

zob. też. Dr Artur Urbaniak. Pokolenie Z wobec postprawdy

„Z przeglądu literatury, jaki przeprowadziłam na potrzeby tego projektu, wynika, że temat miesiączki nie tylko jest pomijany w mediach, ale również jest rzadko analizowany w opracowaniach naukowych z zakresu socjologii sportu czy - szerzej - w naukach społecznych. Menstruacja zwykle pojawia się w kontekście badań biologicznych czy medycznych. Tymczasem sport nie istnieje w próżni; czynniki społeczne mają znaczący wpływ na to, jak postrzegamy kwestię miesiączki w sporcie” – mówi socjolożka.

W tytule projektu badaczka użyła sformułowania „zarządzanie menstruacją”, które dotychczas w literaturze przedmiotu odnosiło się głównie do tzw. ubóstwa menstruacyjnego, a więc braku dostępu do produktów higienicznych. Prof. Jakubowska chce ten termin poszerzyć o nowe konteksty.

„Zarządzanie menstruacją” opisane będzie w czterech aspektach. Po pierwsze, badaczkę interesować będą indywidualne praktyki zawodniczek związane z miesiączką, a więc: czy korzystają one ze specjalnych aplikacji śledzących cykl miesiączkowy, czy przyjmują środki hormonalne pozwalające regulować lub przesuwać okres, w końcu czy na czas menstruacji i związanych z nią dolegliwości mają możliwość zmiany intensywności treningów.

Po drugie, oceniana będzie komunikacja wewnątrz klubu sportowego. Zawodniczki będą pytane o to, czy o menstruacji mogą swobodnie rozmawiać z trenerem/ką, lekarzem/rką, fizjoterapeutą/tką czy innymi członkami/kiniami zespołu. Badaczka chciałaby się dowiedzieć, czy zawodniczki w swoim gronie komunikują koleżankom o swoich dolegliwościach, czy może przemilczają ten fakt, aby nie sugerować, że mogą osiągnąć trochę gorsze wyniki.

Po trzecie, badana będzie komunikacja zewnętrzna, a więc sposób, w jaki zawodniczki mówią o tym publicznie. Na koniec prof. Jakubowska będzie się starała ocenić, jak zarządzanie menstruacją rozwiązywane jest na poziomie klubów sportowych, sprawdzając, np. czy zawodniczki mają ułatwiony dostęp do produktów higienicznych, czy proponuje im się większą liczbę przerw w trakcie treningu itp.

Do udziału w projekcie prof. Jakubowska włączy trzy stypendystki, zakładając, że to właśnie kobietom będzie łatwiej komunikować się w tej kwestii z zawodniczkami. Równocześnie będzie to okazała dla młodych badaczek do zdobycia doświadczenia grantowego. W projekcie zostanie zastosowanych kilka różnych metod badawczych. Będą to ankiety internetowe skierowane zarówno do zawodniczek, jak i również do osób, które z nimi współpracują na poziomie klubów i związków sportowych oraz indywidualne wywiady pogłębione, realizowane z różnymi kategoriami respondentek i respondentów Analizie poddane zostaną także przekazy medialne poruszające kwestię miesiączki w sporcie.

„Wybrałam kilka dyscyplin sportowych, które wydały mi się interesujące w kontekście tego projektu: biegi lekkoatletyczne, pływanie, judo, narciarstwo oraz siatkówkę. Moim kryterium było m.in. to, w jaki sposób w danej dyscyplinie eksponowanej jest ciało, czy jest to sport kontaktowy czy nie, drużynowy czy indywidualny. Znaczenie miała także popularność sportu zarówno pod względem liczby kobiet go uprawiających, jak i obecność w mediach.”

Wyniki badań opublikowane zostaną w monografii, którą poprzedzi kilka artykułów. Naukowczyni liczy, że projekt przyczyni się również do rozwoju subdyscyplin, takich jak socjologia ciała czy socjologia sportu oraz wzbogaci gender studies.

„To mój trzeci grant NCN, wszystkie poprzednie związane były z problematyką sportu bo tym obszarem badań zajmuje się  od początku mojej działalności naukowej, podobnie jak zagadnieniami z zakresu socjologii ciała i gender studies. Mam nadzieję, że moje badania zainspirują kolejnych badaczy i badaczki do nowych prac krytycznych poświęconych menstruacji i badania kwestii menstruacji w wychowaniu fizycznym czy sporcie wyczynowym. Tak jak już wspominałam, chciałabym też zmierzyć się z tabu związanym z menstruacją tak, abyśmy o miesiączce bez skrępowania mogli rozmawiać nie tylko w środowisku sportowym, ale również w innych obszarach naszego życia.”