W ostatnim tygodniu sierpnia miało miejsce największe w Polsce i jedno z większych na świecie wydarzeń antropologicznych roku - międzynarodowy kongres IUAES 2019 Poznań. Gospodarzem zgromadzenia, które po raz pierwszy odbyło się nie tylko w kraju, ale i w tej części Europy był Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Organizacji tej rangi wydarzenia podjął się Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM oraz Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Poznańscy antropolodzy przygotowywali kongres Międzynarodowej Unii Nauk Antropologicznych i Etnologicznych (International Union of Anthropological and Ethnological Sciences – IUAES) od wielu miesięcy. Kilkudniowe spotkanie blisko 750 osób z 60 krajów było prawdziwym logistycznym wyzwaniem, z którym ekipa naukowców z UAM świetnie sobie poradziła. Warto wspomnieć, że wydarzenie odbywa się w roku stulecia etnologii na poznańskim uniwersytecie.
Kongresowi przyświecało hasło „Światowe solidarności” (World Solidarities), służące "ukazaniu roli antropologii w szerzeniu idei i praktyk solidarności, tolerancji i sprawiedliwości". Wartości te, zwłaszcza solidarność z planetą, znalazły oddźwięk nie tylko w naukowych dyskusjach, ale również w kwestiach praktycznych. Dla uczestników przygotowano m.in. organiczne napoje w biodegradowalnych naczyniach i wegańskie przekąski.
Déjà vu po 40. latach
Dyrektor Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej, prof. Michał Buchowski otwierając wydarzenie w Auli UAM powiedział, że ludzkie solidarności muszą obejmować gatunki i całe ekosystemy zwłaszcza teraz, kiedy wyniszczenie przyrody i globalne ocieplenie zagraża życiu na ziemi.
- Pojęcia współczucia, wspólnoty i solidarności są teraz szczególnie ważne, ponieważ zmiany klimatu i niesprawiedliwość społeczna zmuszają coraz więcej osób do migracji. W takich okolicznościach wykluczające ideologie łatwo mogą się rozwijać. Obserwowany wzrost ksenofobii i wrogości ma swoje historyczne i kulturowe korzenie, ale jest w dużej mierze determinowany przez relacje społeczne i czynniki środowiskowe.
Czytaj też: Prof. Waldemar Kuligowski: Poszerzanie pola wolności
Profesor podkreślił również, że 40 lat po zwycięstwie „Solidarności”, która protestowała przeciw niesprawiedliwości społecznej i reżimowi komunistycznemu, ludzie mogą przeżywać swoiste déjà vu.
- Różne czasy, różni ludzie, różne historie, ale podobne - jeśli nie takie same - wzory i mechanizmy. Rosnąca fala tego, co we wspólnym dyskursie określa się mianem nacjonalizmu i prawicowego populizmu, rozprzestrzenia się jak zaraźliwa choroba na całym świecie.
Europa otworzy się na Azję?
Wykład inauguracyjny “The Seductions of Europe and the Solidarities of Eurasia” (Uwodzenia Europy i solidarności Eurazji) wygłosił prof. Chris Hann, dyrektor Instytutu Maksa Plancka w Halle w Niemczech. Antropolog także odniósł się do „Solidarności”. Wspominał, jak to w 1981 roku, kiedy ruch społeczny przeżywał rozkwit, przeprowadzał badania w Bieszczadach. Tak powstała książka „Wieś bez solidarności” opowiadająca o prawosławnych mieszkańcach Wisłoka, którzy bali się „Solidarności” postrzegając ją jako klerykalną i nacjonalistyczną organizację.
Zdaniem prof. Hanna Unia Europejska nie spełnia pokładanych w niej nadziei o jednoczeniu państw, ludzi, równości i dobrobycie, choć tak utrzymuje neoliberalna narracja. Zachodnie gospodarki ciągną więcej korzyści z rozszerzenia wspólnoty niż nowe kraje członkowskie. Naukowiec proponuje zbudowanie wspólnoty w oparciu o euroazjatycką solidarność. W realizacji tego karkołomnego zadania pomóc może antropologia znająca zasady, na jakich zawiązują się i rozwijają się ludzkie wspólnoty.
Gościem specjalnym kongresu była również prof. Alisse Waterston z City University of New York, bratanica Szmula Wasersztajna z Jedwabnego, która przy użyciu tzw. etnografii intymnej stworzyła przejmującą biograficzną opowieść „Wojny mojego ojca”.
Miejsce dla NGO
Uczestnicy obradowali w 103 panelach tematycznych. Zaplanowano 3 sesje plenarne, 8 paneli dyskusyjnych, 8 warsztatów i program filmowy, w ramach którego zaprezentowano 23 dokumentalne filmy etnograficzne z całego świata. Na kongresie badacze przedstawili wyniki badań terenowych prowadzonych w różnorodnych środowiskach i dyskutowali m.in. na temat sposobów, jakimi antropologia bada przejawy solidarności ludzkiej i międzygatunkowej oraz o najważniejszych wyzwaniach, jakie obecnie stoją przed światem.
Organizatorzy zaprosili aktywistów z ngo-sów, dzięki czemu naukowcy z całego świata mogli poznać ich lokalne działania na rzecz budowania solidarności.
