Stacja Ekologiczna UAM w Jeziorach w ubiegłym roku ‘’świętowała’’ trzydziestolecie. Niewątpliwie jest to miejsce szczególne na mapie naszej uczelni. Średniozaawansowani wiekowo odwiedzali je zapewne ze swoimi rodzicami i delektując się ciszą Wielkopolskiego Parku Narodowego oraz bliskością Jeziora Góreckiego ,,ładowali baterie’’ w istniejącej tu przed laty restauracji. Ten czas minął bezpowrotnie. Dla dobra przyrody oraz… nauki. Dziś na tym terenie mieści się Stacja Ekologiczna UAM w Jeziorach. Miejsce tajemnicze, ale dostępne dla każdego, komu przyroda WPN jest bliska.

Stacja została powołana do życia pod koniec listopada 1989 roku. Rok temu miała świętować 30-lecie, ale obchody przełożono na wiosenny czas, a wtedy pojawił się COVID-19. Jednak nie ma tego złego co by na dobre nie wyszło, więc szef ośrodka, prof. Mariusz Pełechaty zapewnia, że 35-lecie będzie miało jeszcze lepszą oprawę.

Z profesorem spotkaliśmy się przed budynkiem Stacji w WPN. Oczywiście w maseczkach. Wizyta gościa została też odnotowana w stosownym dokumencie – zgodnie z zarządzeniem Kanclerza. A potem był już czas na opowieść o miejscu, czasie i ludziach…

 -  Autorami koncepcji zagospodarowania tego terenu byli prof. Jerzy Siepak z Wydziału Chemii, dr Wirginia Kubiś z Wydziału Nauk Gegraficznych i Geologicznych oraz dr Andrzej Nowosad z Wydziału Biologii, a zespołem kierował prof. Andrzej Kostrzewski  – mówi szef Stacji prof. Mariusz Pełechaty. – Lata pracy, przychylność uczelni jak i dyrekcji WPN spowodowały, że dziś w pełni możemy wykorzystywać to o czym marzyli nasi założyciele. Pracować naukowo, prowadzić badania, dbać o tutejszą przyrodę i edukować przyrodniczo przyjeżdżającą do nas młodzież.

Już na początku naszej rozmowy zwróciłem uwagę na sporej wielkości woliery ulokowane obok głównego budynku. Jak się okazało, to miejsce w którym naukowcy pod kierunkiem  prof. UAM Mirosława Jurczyszyna z Wydziału Biologii prowadzą badania, których efektem ma być reintrodukcja popielic w zachodniej Polsce. Gatunek ten wyginął na skutek źle prowadzonej gospodarki leśnej. Dzisiaj, z powodu znacznej fragmentacji powierzchni leśnych, powrót popielicy nie może nastąpić bez pomocy człowieka.

-   W wolierach znajdujących się na terenie Stacji uzyskuje się przychówek, który aktualnie stanowi zasadniczą część grupy reintrodukowanej do Puszczy Barlinecko-Gorzowskiej, a wcześniej do lasów Sierakowskiego Parku Krajobrazowego i Szczecińskiego Parku Krajobrazowego "Puszcza Bukowa" – mówi prof. M. Pełechaty. – Ale to nie wszystko. Popielica charakteryzuje się stosunkowo bogatym repertuarem wydawanych dźwięków. Stwierdzono, że wydaje ona siedem różnych głosów. W badaniach prof. Jurczyszyna próbuje się określić czy, i w jaki sposób, skład i wielkość grupy wpływają na różnorodność wokalną popielic.

Projektów realizowanych w Stacji jest znacznie więcej. Obecnie, oczkiem w głowie pracowników Stacji jest realizacja zamierzenia finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz NCBR pod tytułem „Zmienność środowiska przyrodniczego na mapach cyfrowych i w danych terenowych – MOOCne kursy e-learningowe Stacji Ekologicznej UAM w Jeziorach”. Tutaj kierownikiem jest dr Lech Kaczmarek, a kursy MOOC-y są bezpłatnymi kursami e-learningowymi, prowadzonymi w trybie online. Są one otwarte dla nieograniczonej liczby uczestników, do grona których Stacja Ekologiczna zaprasza także pracowników, doktorantów i studentów UAM. Wśród poruszanych tematów jest choćby jakość wód powierzchniowych i jej ocena metodą bioindykacji, są naturalne i antropogeniczne czynniki sprzyjające eutrofizacji jezior. Prowadzone są także kursy do zastosowań edukacyjnych jak środowisko przyrodnicze na cyfrowo czy czytanie rzeźby terenu.

- Oferta jest bardzo szeroka. Dzięki niej trzecia misja uniwersytetu jest przez nas realizowana na bieżąco – uważa szef Stacji.

W myśl koncepcji opracowanej jeszcze w 1989 roku Stacja Ekologiczna w Jeziorach miała być miejscem spotkań zarówno naukowców jak i pasjonatów. Stacja miała też spełniać i spełnia od lat cel edukacyjny. To dla młodzieży prowadzone są zajęcia na ścieżce edukacyjnej. Stacja współpracuje z ponad 50 szkołami na terenie województwa wielkopolskiego i nie tylko. Zespół pod kierunkiem dr. Michała Lorenca zapoznaje młodzież z geomorfologią WPN i występującymi tu ekosystemami, prowadzi zajęcia głównie w terenie.

W ramach monitoringu środowiska, kolejnej kluczowej funkcji Stacji Ekologicznej, prowadzony jest monitoring poziomu wód w zbiornikach WPN.

- Woda to ważny temat w naszych badaniach – mówi prof. Pełechaty – Oceniamy, że dziś dobrą jakość wód mamy w wykorzystywanym rekreacyjnie Jeziorze Jarosławieckim, problemem są zakwity w Jeziorze Góreckim, a najgorsza sytuacja hydrologiczna obserwowana jest przez nas w cennym przyrodniczo Jeziorze Wielkowiejskim, które wysycha. Widzimy to zarówno w terenie, jak i dzięki monitoringowi wahań poziomu wód powierzchniowych i podziemnych. W każdym punkcie pomiar dokonywany jest manualnie raz w miesiącu za pomocą niwelatora, względem wkopanych w podłoże reperów. Zespół Stacji wspierany jest w tych badaniach przez prof. UAM Renatę Dondajewską-Pielkę z Wydziału Biologii UAM.

Zresztą monitoring nie dotyczy tylko wody. Dzięki dobrze wyposażonej stacji meteo mgr Marta Jaśkiewicz od lat pozyskuje materiał badawczy. Warto też zauważyć, że regularne pomiary wysokości opadów atmosferycznych rozpoczęto w 1991 r. Od tego czasu systematycznie zwiększa się zakres obserwacji i pomiarów meteorologicznych, a od roku 2000 pomiary prowadzone są w sposób automatyczny. Przyrządy pomiarowe zostały zlokalizowane na śródleśnej polanie, na terenie ogrodzonym Stacji Ekologicznej UAM w Jeziorach z wyjątkiem wiatromierza, który umieszczono na dziesięciometrowym maszcie w terenie otwartym, 500 m od budynków Stacji. Jak podkreślają pracownicy Stacji, lokalizacja podstawowego ogródka meteorologicznego daje wgląd w dynamikę atmosfery polany śródleśnej, przez co dane są bliższe zapotrzebowaniu naukowemu. Bieżące pomiary meteorologiczne dostępne są on-line na stronie www Stacji.

Pracownicy jednostki UAM szczególnie dumni są z posiadanej od lat i wciąż rozwijanej eksperckiej bazy danych autorstwa dr. Lecha Kaczmarka (EBD – dostępna na stronie www Stacji). Dzięki realizowanemu projektowi tworzone są między innymi  tematyczne platformy udostępniania i wymiany cyfrowych danych przestrzennych, realizowanych w ramach projektów badawczych i utylitarnych. Dodatkowo, w prowadzonej przez dr. Michała Lorenca bazie publikacji z obszaru WPN (Bibliografia WPN – dostępna na stronie www Stacji) znajduje się już około 660 pozycji literatury, a ich zdecydowana większość jest dostępna w Stacji w wersji elektronicznej lub w postaci nadbitek.

- Od tego roku rozpoczęliśmy badania chemizmu wód podziemnych WPN – mówi prof. Pełechaty – Przy tym projekcie współpracujemy z WPN, który udostępnił nam 26 punktów pomiarowych - piezometrów. To jedno z naszych zadań na najbliższe lata. Liczę też, że wrócimy do naszych spotkań z młodzieżą i znów ruszymy w teren. Sprawę mamy o tyle ułatwioną, że na terenie ośrodka dysponujemy dobrze wyposażoną bazą dydaktyczną, ale i noclegową, więc nawet ci z najdalszych stron nie muszą się obawiać, że zabraknie im dachu nad głowa. Zapraszamy.

A my zapraszamy wszystkich zainteresowanych do odwiedzenia strony internetowej Stacji  http://jeziory.home.amu.edu.pl/  

Czytaj też: Eko nie zawsze znaczy ekologiczny

Badania naukowe prowadzone w Stacji

• Wahania poziomu wód powierzchniowych i ekologia wybranych jezior WPN
• Chemizm i wahania poziomu wód podziemnych
• Zmienność przestrzenna środowiska WPN
• Długoterminowe zmiany flory i roślinności jeziora Lednica (zachodnia Polska) na tle zmian charakteru zlewni i lokalnych uwarunkowań klimatycznych
• Reintrodukcja popielicy w zachodniej Polsce – badania prowadzone przez prof. UAM Mirosława Jurczyszyna z Wydziału Biologii UAM
• Chemizm środowiska WPN, w tym szczególnie opadów atmosferycznych – badania prowadzone w przeszłości przez emerytowaną już prof. Barbarę Walną