Co się dzieje gdy nauka jest kobietą, gdy jest też mamą, żoną, opiekunką? Jak role społeczne wpływają na uniwersyteckie kariery badaczek? Czy uczelnia - jako instytucja tym karierom sprzyja - i czy mogłaby sprzyjać im jeszcze bardziej? Oto najważniejsze pytania, jakie stawiamy, otwierając projekt „Gdy nauka jest kobietą”.
Chcemy przede wszystkim „się pokazać”, z jednej strony wyeksponować osiągnięcia współczesnych badaczek, kształtujących dzisiejszy potencjał Uniwersytetu imienia Adama Mickiewicza w Poznaniu, z drugiej: pokazać samą uczelnię jako miejsce przyjazne i sprzyjające kobiecym aspiracjom. Gdy nauka jest kobietą, pojawiają się jednak także kłopoty – wciąż jeszcze tempo awansu zawodowego Pań różni się od tempa rozwoju ich Kolegów. Zjawiska „szklanego sufitu”, odwróconej piramidy to realność[1], powodowana zaangażowaniem w życie rodzinne, macierzyństwem, obowiązkami opiekuńczymi, naturalnymi dla naszej płci. To nie jedyne przeszkody: jeszcze trudniejsze do pokonania wydaje się stereotypowe (często także autostereotypowe) myślenie, schematy sytuujące kobiety wyłącznie w rolach tradycyjnych, czy wręcz godzące w ich osobistą godność. Będziemy o tym rozmawiać, szukać rozwiązań, zapraszać całą społeczność UAM do refleksji. Będziemy mówić nie tylko o uczonych, ale i o studentkach, doktorantkach i innych pracowniczkach Uniwersytetu, które zajmują się organizacją nauki, nie włączając się bezpośrednio w prace badawcze. Bo przecież i one są ważnym ogniwem akademickiej wspólnoty.
„My” czyli kto? Projekt „Gdy nauka jest kobietą” ma swojego patrona i inspiratora w osobie Jego Magnificencji, prof. Andrzeja Lesickiego – i właśnie Rektor kieruje pracami powołanego w październiku zespołu, wspomagany przez dwie prorektorki, podpisujące się pod niniejszym tekstem. Są w naszym zespole przedstawicielki i przedstawiciele nauki: dr hab. Iwona Chmura-Rutkowska z WSE, dr hab. Grażyna Gajewska z IKE, prof. UAM dr hab. Edyta Głowacka-Sobiech z WH, dr Lucyna Marzec z WFPiK, prof. UAM dr hab. Robert Kmieciak (Pełnomocnik rektora do spraw równego traktowania) z WNPiD, prof. UAM dr hab. Maciej Michalski (WH) ale i nasze koleżanki na co dzień pracujące w administracji UAM: dr Aleksandra Bocheńska, Anna Fiedler, Joanna Morawska-Jancelewicz i Katarzyna Wala koordynująca projekt.
Kilka pokoleń, kilka wydziałów, różne drogi życiowe, wiele różnych punktów widzenia…
Na temat kobiet pracujących w naszym Uniwersytecie, badaczek, ale nie tylko, dyskutowaliśmy już wielokrotnie, a oto przykłady - w maju 2017 roku poświęciliśmy tym kwestiom majowy numer Życia Uniwersyteckiego. W czerwcu tego roku odbyło się inspirujące seminarium „Kobiety w przestrzeni publicznej”, w ramach którego gorąco debatowaliśmy o kobietach w środowisku akademickim. Te i inne spotkania, rozmowy pokazały, że potrzebne i oczekiwane jest w naszym Uniwersytecie działanie łączące wiele inicjatyw oraz ludzi z nimi związanych. I tak stopniowo powstawał projekt „Gdy nauka jest kobietą”.
Już na konferencji poświęconej stuleciu praw wyborczych kobiet w Instytucie Kultury Europejskiej w Gnieźnie pojawiły się pierwsze wątki związane z naszym projektem: rozmowa panelowa na temat roli kobiet w nauce, przygotowana przez prof. Iwonę Chmurę-Rutkowską i prof. Edytę Głowacką-Sobiech wystawa Mądrość, odwaga i entuzjazm. Pierwsze uczone Uniwersytetu Poznańskiego (1919-1939) oraz referat tych dwóch autorek prezentujący prof. Ludwikę Dobrzyńską-Rybicką, jedną z pierwszych badaczek Uniwersytetu Poznańskiego, drugą w Polsce kobietę, która uzyskała stopień docenta. Oglądany od „damskiej” strony Uniwersytet kryje jeszcze wiele fascynujących tajemnic i nieodkrytych możliwości. Co wiemy dziś o znakomicie wykształconej lekarce psychiatrze, Annie Gruszeckiej? Wirtuozce fortepianu, chemiczce Anieli Smoczkiewiczowej? I wielu innych kobietach współtworzących naukową potęgę Uniwersytetu Poznańskiego? Uczelni, która zawsze ceniła kobiety i ich dorobek naukowy – pierwszy doktorat honoris causa otrzymała przecież Maria Curie-Skłodowska. W stulecie naszej uczelni warto i trzeba pamiętać o tym, że obok rektora Święcickiego, jej historię tworzyły uczone, o których wiemy dziś zdecydowanie za mało. A przecież to one przecierały nam, współczesnym badaczkom, drogi do nauki.
Chcemy – włączając się w obchody stulecie Uniwersytetu Poznańskiego – pokazać uczone, które współtworzyły historię naszej uczelni, wydobyć z cienia ich mało dziś znany dorobek.
Zobacz: Stulecie wolności praw kobiet
Nasz projekt ma z jednej strony na celu przypomnienie naszych poprzedniczek, wybitnych uczonych i organizatorek nauki w UAM, z drugiej zaś skierowany jest na teraźniejszość oraz w przyszłość. Naszym celem jest nie tylko „pokazanie nas”, badaczek i dydaktyczek, lecz przede wszystkim spowodowanie, aby nasz Uniwersytet był coraz lepszym miejscem pracy dla wszystkich naukowców i osób ich wspierających administracyjnie. Chcemy chwalić się rozwiązaniami, które uznajemy za bardzo dobre oraz identyfikować i usprawniać te, które uznamy za wymagające ulepszenia. Chcemy wdrażać także nowe mechanizmy, sięgać po rozwiązania stosowane z powodzeniem w uczelniach europejskich i światowych oraz wypracować nasze własne poznańskie pomysły.
Pracujemy już nad organizacją w dniu 29 listopada 2018 pierwszego Laboratorium Kobiet. Zapraszamy na to spotkanie badaczki, te bardziej doświadczone i te rozpoczynające karierę naukową, w tym doktorantki oraz studentki, które angażują się w projekty badawcze. Zapraszamy pracowniczki UAM, które swoją pracą w administracji uczelni naukowców wspomagają. W programie zaplanowano prezentacje „dobrych praktyk” obecnych na UAM sprzyjających godzeniu obowiązków naukowych i dydaktycznych z innymi, w tym z macierzyństwem i wychowaniem dzieci. Chcemy pokazać, jakie zobowiązania wziął na siebie nasz Uniwersytet i jak je realizuje, wdrażając kartę HR in Research oraz Europejską Kartę Naukowca. Naszym celem jest także pokazanie rozwiązań (stypendiów, grantów itd.) obecnych poza UAM, z których mogą korzystać badaczki także z naszego Uniwersytetu. Ważnym elementem Laboratorium Kobiet jest sesja dyskusyjna, podczas której mamy nadzieję poznać w bezpośredniej rozmowie przy kilku „tematycznych stolikach” potrzeby naszych koleżanek oraz propozycje nowych działań. Będą one pomocne w kształtowaniu dalszych etapów projektu „Gdy nauka jest kobietą”. Naszym celem są realne rozwiązania wynikające i wychodzące naprzeciw rzeczywistym potrzebom kobiet. Laboratorium Kobiet będzie świetną okazją do przedstawienia (w atrakcyjny sposób – tu szczegółów nie zdradzamy) prof. Ludwiki Dobrzyńskiej-Rybickiej i innych uczonych kreślących swoją pracą historię UAM. Laboratorium Kobiet anno domini 2018 będzie w naszym zamierzeniu pierwszym z całego cyklu organizowanych w rocznym rytmie. Podobnie cyklicznie planujemy organizować konferencje naukowe. Będą to konferencje tematyczne, na których wybrana problematyka podejmowana i dyskutowana będzie w sposób interdyscyplinarny. Pierwsza konferencja naukowa projektu „Gdy nauka jest kobietą” zaplanowana została na jesień 2019 r., a poświęcona będzie językowi, za pomocą którego mówimy o kobietach-badaczkach, o kobietach-uczonych (profesor, profesorka czy może pojawiające się coraz częściej profesora? Prorektor czy prorektorka? I wiele podobnych). Jest to obecnie kwestia gorąco dyskutowana. Pragniemy skupić się oczywiście na języku polskim, ale spojrzeć także na to, w jaki sposób ten fenomen obecny jest w innych językach, jak kształtowała się debata publiczna na temat „języka równościowego” w krajach europejskich. Zaprosimy na tę konferencję przedstawicieli wieli dziedzin nauki: językoznawców, historyków, socjologów, filozofów, przedstawicieli nauk o edukacji.
Ponadto zaplanowaliśmy cały szereg wystaw, tych które prezentować będą nasze uczone, ale także takie, które koncentrują się na wybitnych kobietach kultury. Pracujemy nad pokazaniem w murach UAM (otwarcie nastąpi w styczniu 2019) sylwetki osoby niezwykle wielowymiarowej, Julii Woykowskiej – dziewiętnastowiecznej poetki, publicystki, a także pisarki piszącej dla dzieci.
Dużą wagę przykładamy do konkursu na prace magisterskie, który zostanie po raz pierwszy rozstrzygnięty w roku akad. 2019/20. W konkursie tym będziemy poszukiwać wybitnych prac dyplomowych z wielu obszarów nauki, także prac interdyscyplinarnych, w których centrum zainteresowania znajdują się kobiety i realizowane przez nie różnorodne role życiowe i społeczne (zarówno w ujęciu historycznym jak i poświęcone współczesności).
Projekt „Gdy nauka jest kobietą” ma charakter otwarty, proponujemy jako Zespół wiele działań, (tutaj wymieniłyśmy jedynie kilka w naszej ocenie najważniejszych), chcemy realizować także takie, których propozycje pojawią się już podczas jego realizacji. Zapraszamy do wspólnego działania zarówno koleżanki jak i kolegów, zapraszamy wszystkich, którzy tworzą społeczność akademicką UAM.
[1] Dane na ten temat odnaleźć można na stronach internetowych The European Institute for Gender Equality (EIGE) https://eige.europa.eu/