Ocena związku wczesnych doświadczeń życiowych z ryzykiem otyłości w dorosłości oraz analiza mechanizmów pośredniczących, to cel projektu realizowanego w Instytucie Biologii i Ewolucji Człowieka Wydziału Biologii. Z prof. UAM dr. hab. Tomaszem Hanciem o badaniach, które współprowadzi z doktorantką Paulą Szcześniewską rozmawia Michalina Łabiszak.
Badanie wpisuje się w zagadnienie problemów z otyłością o podłożu psychicznym, wpływu wczesnodziecięcych doświadczeń na masę ciała. O jakich doświadczeniach mowa?
Mówimy o grupie zdarzeń jednostkowych albo takich, które miały charakter powtarzalny i do których doszło przed ukończeniem 18. roku życia. Pierwsze badania na ten temat wykonał zespół dr. Vincenta J. Felittiego. Objęły one kilkanaście tysięcy osób i weryfikowały, czy niekorzystne doświadczenia dziecięce w jakikolwiek sposób wpływają na zdrowie. Wyniki były porażające, okazało się bowiem, że w przypadku 60% badanych wystąpiła przynajmniej jedna kategoria tych doświadczeń, co więcej, miały one znaczący wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne oraz ryzyko różnych chorób, np. płuc, układu pokarmowego, sercowo-naczyniowego, chorób psychicznych, a także zaburzeń kontroli zachowania i samobójstw. Do dziś przeprowadzono wiele badań, które najczęściej potwierdzają znaczenie wczesnych przeżyć o potencjale traumatyzującym dla zdrowia w cyklu całego życia. Wiele badań wykazało również, że niekorzystne doświadczenia dziecięce zwiększają ryzyko rozwoju otyłości. To, nad czym będziemy pracować w projekcie, na który pani mgr Paula Szcześniewska uzyskała finansowanie z programu POWER, dotyczy pogłębienia wiedzy o mechanizmach prowadzących od niekorzystnych doświadczeń dziecięcych do nadwagi i otyłości w dorosłości. Podejrzewamy, że ważną rolę odgrywają tu deficyty w zakresie samoregulacji procesów emocjonalnych, poznawczych i zachowań. Jesteśmy także bardzo ciekawi, w jakim stopniu niekorzystne doświadczenia dziecięce wpływają na rozwój tzw. funkcji wykonawczych oraz elastyczności psychologicznej. Te zagadnienia nie zostały jeszcze dobrze zbadane.
Jakimi metodami prowadzone będzie badanie?
Będziemy oceniać skład ciała za pomocą metody bioimpedancji. Jest to metoda pozwalająca m.in. zmierzyć zawartość tkanki tłuszczowej, mięśniowej i kostnej oraz wody w organizmie. Posłużymy się metodami antropometrycznymi, w celu rozpoznania nadwagi/otyłości. Wykonamy komputerowe testy neuropsychologiczne, które dostarczą wyników na temat zdolności koncentracji i przerzutności uwagi, zdolności hamowania reakcji, planowania i szybkości działania. Wykorzystamy także testy kwestionariuszowe, które posłużą ocenie behawioralnych wskaźników zaburzeń samoregulacji. Za pomocą kwestionariusza i testu komputerowego zbadamy występowanie objawów ADHD oraz ocenimy wskaźniki elastyczności psychologicznej, która wydaje się być silnie powiązana z samoregulacją emocjonalną i poznawczą, a przez niektórych badaczy uznawana jest za fundament zdrowia fizycznego. Zbadamy również występowanie niekorzystnych doświadczeń dziecięcych. Badaniu zostaną poddane osoby w wieku od 18 do 35 roku życia. To przedział wieku, w którym intensywny rozwój biologiczny i psychiczny już się zakończył, funkcjonowanie poznawczo-emocjonalne jest względnie stabilne, a procesy związane ze starzeniem się organizmu jeszcze nie występują.
Jakie zdarzenia wczesnodziecięce mogą mieć wpływ na funkcje poznawcze i otyłość? Jakie pytania pojawiają się w kwestionariuszu?
Niekorzystne zdarzenia życiowe to takie, które mogą być silnie stresujące i traumatyzujące dla osoby, która ich doświadcza. Pytania dotyczą konkretnych wydarzeń z kilku kategorii: nadużyć psychicznych, fizycznych, seksualnych, emocjonalnego i fizycznego zaniedbania, innych potencjalnie niekorzystnych wydarzeń związanych ze środowiskiem wychowania, takich jak bycie świadkiem przemocy w rodzinie, problemy z przestępczością, uzależnieniami, separacja lub rozwód rodziców. Te kategorie zdarzeń były wyraźnie związane ze zdrowiem człowieka we wcześniejszych badaniach. Do oceny niekorzystnych doświadczeń dziecięcych wykorzystujemy oryginalny kwestionariusz opracowany na potrzeby wspomnianego przeze mnie wcześniej projektu dr. Felittiego, który dał początek całemu obszarowi badawczemu. Jego późniejsze modyfikacje i rozszerzenia rekomendowane są przez WHO i CDC jako narzędzia, które należy włączać do podstawowej oceny zdrowia pacjenta w podstawowej opiece zdrowotnej. Według naszej wiedzy jesteśmy pierwszymi osobami w Polsce, które uzyskały oficjalną zgodę dr. Felittiego na przygotowanie polskiej wersji tego narzędzia. To jest bardzo ważne, tym bardziej, że istnieją tylko nieliczne polskie wersje alternatywnych kwestionariuszy badających niekorzystne, traumatyzujące doświadczenia w dzieciństwie, a dostęp do nich jest bardzo utrudniony. My oczywiście, po zakończeniu badania, podzielimy się przygotowanym przez nas opracowaniem, dając możliwość prowadzenia rzetelnych badań i międzykulturowego porównywania wyników innym zainteresowanym badaczom w Polsce.
Czy wyniki badań zostaną wykorzystane w praktyce, w pracy z człowiekiem?
Istnieje potrzeba zwrócenia uwagi na to, że zdrowie człowieka dorosłego ma swoje korzenie między innymi w doświadczeniach wieku dziecięcego. W związku z tym, kiedy na przykład osoba z otyłością przychodzi do dietetyka i prosi o zaplanowanie diety, może okazać się, że nie będzie ona w stanie sprostać reżimowi zdrowego odżywiania właśnie ze względu na trudności z samoregulacją, które mogą mieć podłoże w niekorzystnych wydarzeniach dziecięcych. Badanie dostarczy nowej wiedzy o procesach leżących u podłoża niezdrowych nawyków żywieniowych prowadzących do otyłości, a tym samym przełoży się na skuteczniejszą prewencję i terapię. Nasz projekt odpowiada potrzebie holistycznego podejścia do człowieka. Takie całościowe spojrzenie jest ważne nie tylko z perspektywy opieki psychologicznej, ale także dla lekarza, który zajmuje się zdrowiem fizycznym. Co więcej, świadomość tego, jakie konsekwencje ma ostry lub chroniczny stres w dzieciństwie na rozwój fizyczny i psychiczny człowieka, może motywować do tworzenia lepiej dostosowanych systemów interwencji w sytuacjach, w których dzieciom dzieje się krzywda. Jak wcześniej wspomniałem, w Stanach Zjednoczonych już teraz zaleca się włączenie pytań o niekorzystne doświadczenia dziecięce do pytań standardowego wywiadu medycznego w podstawowej opiece zdrowotnej. Nasze badania mogą zwrócić uwagę opinii publicznej na potrzebę wprowadzenia takiej rekomendacji także dla lekarzy w Polsce.
Do badań może przystąpić każdy, kto spełnia wymogi wiekowe – ma między 18 a 35 lat. Czy to jedyne kryterium włączenia?
Zgadza się, to właściwie jedyny wymóg, który musi zostać spełniony. Zapraszamy wszystkie chętne osoby w tym wieku. W badaniu jest jednak kilka kryteriów wykluczenia. Dotyczą one względów zdrowotnych, które mogłyby przeszkadzać w pełnym i komfortowym uczestnictwie w badaniach. Cała procedura badania zajmuje od 1,5 do 2 godzin. Wszystkie chętne osoby, które wezmą udział w badaniu, otrzymają informacje o składzie ciała, w tym dotyczące zawartości tkanki tłuszczowej, masy mięśniowej i wieku metabolicznego. Możliwe będzie także uzyskanie dodatkowych danych z testów komputerowych, m.in. na temat zdolności koncentracji uwagi oraz poziomu impulsywności. Pani mgr Paula Szcześniewska, która jest psycholożką i dietetyczką przygotuje także, na podstawie najbardziej aktualnych wyników badań naukowych, materiały informacyjne na temat związku niekorzystnych doświadczeń dziecięcych ze zdrowiem oraz zdrowego stylu życia.
Na badania można się zapisać od września 2022 r. wypełniając formularz na stronie: Microsoft Forms (office.com). Więcej informacji na Facebooku.
Zobacz też: Prof. Tomasz Hanć. Pomoc powinna być rozwijana
