Badanie, którego współautorem jest prof. Grzegorz Króliczak z Wydziału Psychologii i Kognitywistyki UAM, pokazuje jak poprawić postawy prozdrowotne społeczeństwa w trakcie pandemii COVID-19.
Wybuch pandemii COVID-19 spowodował, że niemal na całym świecie zarówno rządy, jak i badacze obrali dwie ścieżki, które miały przyczynić się do rozwiązania tego największego od lat kryzysu zdrowotnego. Uznano, że do zredukowania efektywnej liczby reprodukcji wirusa wśród ludzi najprościej jest doprowadzić (1) narzucając restrykcje, poprzez zamykanie zakładów pracy i wprowadzanie nadzwyczajnych reguł zachowań w przestrzeni publicznej oraz (2) poszukiwanie skutecznych szczepionek i leków.
Choć trudno na krótką metę kwestionować zasadność tych działań, badanie Fischera i współpracowników pokazuje, że w dłuższej perspektywie możliwa, czy nawet konieczna jest trzecia droga. Propozycja ta skupia się na rozpoznawaniu i modyfikacji postaw poprzez motywowanie zachowań prozdrowotnych. Jest to o tyle ważne, że – w kontekście naszego zdrowia – każdy z nas ma korzyść ze stosowania się do tych zasad, ale wiele osób ma silną motywację, by się do nich nie stosować. Nasze badanie pokazuje, jak osiągnąć lepszy wskaźnik przestrzegania przepisów prozdrowotnych bez przymusu narzuconego z zewnątrz. W tym celu, zaprojektowaliśmy krótką ankietę, która łączy w sobie trzy elementy: (1) pomiary nie wprost oraz (2) spersonalizowane działanie interwencyjne, które staje się (3) zabiegiem zmieniającym nastawienie ludzi. W języku angielskim wychodzi z tego bardzo ładny akronim: (1) Indirect Measurements, and (2) Personalized, (3) Attitude Changing Treatments – IMPACT, co można przetłumaczyć jako wstrząs, wpływ, lub oddziaływanie. Wyniki pokazują wyraźnie, że nawet niewielki klaster krótkich interwencji, takich jak: (a) omówienie negatywnych, konsekwencji niestosowania się do przepisów prozdrowotnych, (b) wprowadzenie dysonansu poznawczego (np. poprzez wskazanie niezgodności naszych przekonań z wiedzą fachową), (c) skupianie uwagi na konsekwencjach dla najbliższej rodziny, czy ludziach nam podobnych i (d) otrzymanie porady po ocenie stanu zagrożenia, znacząco poprawia postawy prozdrowotne jednostek.
Ankieta była udostępniana przez internet, prosiliśmy uczestników o odpowiedź na kilka krótkich pytań oraz o realizację drobnych zadań, korzystając z komputera czy telefonu. Odpowiedzi na prezentowane w kolejności przypadkowej pytania udzielano zarówno przed, jaki i po interwencji, co niektórych zniechęcało. Mimo to, na naszą ankietę w pełni odpowiedziało ponad trzy tysiące respondentów. Najwięcej z nich pochodziło z USA (odpowiadali w j. angielskim), z Izraela (w j. hebrajskim i arabskim), Polski i Niemiec. Jednak lista państw jest znacznie dłuższa, obejmując m.in. kraje takie, jak Albania, Argentyna, Bangladesz, Belgia, Botswana, Chile, Dania, Egipt, Indie, Katar, Kolumbia, Maroko, Nowa Zelandia, Oman, Syria, Turcja, czy Uganda.
Uzyskane przez nas wyniki pokazują skuteczność tej metody w doprowadzaniu do poprawy zachowań prozdrowotnych w trakcie trwania pandemii COVID-19. Dlatego też proponujemy, by zainteresowane kraje i instytucje wykorzystały tego typu podejście zarówno podczas lockdownu, jak i w trakcie wznawiania aktywności społeczno-gospodarczej, mimo trwającej pandemii.
Badanie zostało zrealizowane przez międzynarodową grupę badaczy, pracujących na co dzień w następujących jednostkach: Uniwersytet w Hajfie (Izrael), Uniwersytet z Princeton (USA), UAM, Uniwersytet Techniczny w Monachium oraz Uniwersytet Koloński. Liderem tego przedsięwzięcia i głównym autorem korespondencji jest prof. Ilan Fischer z Uniwersytetu w Hajfie. Za nadzorowanie części polskiej odpowiedzialny był prof. Króliczak, który również miał udział w interpretacji wyników, przygotowaniu części manuskryptu i redakcji jego ostatecznej wersji.
Artykuł został opublikowany przez Royal Society Open Science.
tekst: Grzegorz Króliczak (UAM), Ilan Fischer (University of Haifa), Daniel I. Rubenstein (Princeton University)
Zobacz też: Stereotyp jest jak wróg we mgle
Komentarz prof. UAM dr. hab. Michała Klichowskiego z Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM
Niezwykle cenię ten pomysł, gdyż jest on w swej istocie głęboko pedagogiczny. Zakłada, że strategią obrony przed koronawirusem nie jest behawiorystyczny trening zachowania, w którym narzuca się nam zasady i egzekwuje ich aplikację w racjonalności kar i nagród, ale edukowanie społeczeństwa i ukazywanie mu, że pewne – czasem drobne – modyfikacje naszych codziennych nawyków (często zupełnie nieuciążliwe), są najlepszą formą ochrony. Innymi słowy, praca, której współautorem jest prof. Króliczak proponuje, by zamiast narzucać sztywne reguły sanitarne, kształtować postawy prozdrowotne poprzez humanistyczno-konstruktywistyczne edukowanie. Ważne, by zwłaszcza pedagodzy i nauczyciele głęboko zinternalizowali wyniki tych badań. To bowiem oni stanowią teraz – po powrocie uczniów do szkół – model poprawnego zachowania w czasach COVID-19.
