Sieć badawcza Społeczne Obiegi Wiedzy Akademickiej powstała 3 lata temu z potrzeby zajęcia konstruktywnego stanowiska wobec przemian współczesnej akademii oraz spadku społecznego zaufania do wiedzy naukowej. Badaczki i badacze z uniwersytetów w Poznaniu, Toruniu, Warszawie, Wrocławiu i Katowicach stworzyli zespół, który bada, w jaki sposób humaniści działają w przestrzeni społecznej w rolach: edukacyjnych, popularyzatorskich czy eksperckich.
- Przeważnie nie kończymy swojej działalności na wyprodukowaniu wiedzy w postaci wyników badań, raportu, publikacji, a jesteśmy aktywnymi współtwórcami obiegów wiedzy - wyjaśnia prof. Agata Skórzyńska z Wydziału Antropologii i Kulturoznawstwa UAM, jedna z inicjatorek sieci SOWA.
Akademicy pełnią liczne role, np. komentatorów, aktywistów angażujących się w edukację nieformalną, we współpracę z organizacjami pozarządowymi, prowadzą badania w działaniu i traktują społeczności jako współpracowników w tworzeniu wiedzy. Niestety, w ewaluacji naukowej (tzw. III kryterium) niemal nie uwzględnia się takich doświadczeń. W naszym modelu ewaluacji wzorowanym m. in. na brytyjskim REF (Research Excellence Framework) kładzie się nacisk na transfer gotowych rozwiązań, pomijając kwestię np. rzeczywistej aktywności naukowców poza uniwersytetem. W tym modelu postać badaczki czy badacza niemal znika z opisu wpływu społecznego.
- Mamy wypracować efekt w postaci wyników badań, ale „dowody wpływu” to takie formy użycia tych wyników, których sami nie inicjujemy i odbywają się niejako poza nami. W rzeczywistości wcale to tak nie wygląda. To model niewrażliwy na rozległą sferę praktyki, którą dzisiaj humaniści podejmują, by transfer wiedzy poza akademię był w ogóle możliwy – podkreśla prof. Agata Skórzyńska.
Przyjęty obecnie sposób myślenia stawia też uniwersytet w wyobrażonym centrum, z którego transfer wiedzy odbywa się jednokierunkowo - z uczelni na zewnątrz. Tymczasem liczne przykłady współpracy z otoczeniem pokazują, że to relacje partnerskie lub usytuowanie badaczy na pograniczach instytucjonalnych, w sieciach społecznych, obok innych instytucji i środowisk przynoszą najlepsze efekty.
Obowiązkiem akademików jest również pokazywanie, na czym polega wiarygodność wiedzy. - Mam poczucie, że ludzie odrzucają to, co mówią naukowcy częściowo dlatego, że przez całe dekady nie czuliśmy się w obowiązku wyjaśniać, na czym polega sam proces badań i co czyni wiedzę naukową godną zaufania – dodaje prof. Skórzyńska. - Wobec narastania popularności postaw antynaukowych i szerzenia się postprawdy – warto zrobić krok wstecz i popularyzować nie tylko wyniki, ale i warsztat naukowy.
Osoby tworzące sieć postanowiły kontynuować współpracę w formie projektu badawczego, będącego pierwszą w kraju próbą wypracowania teoretycznej koncepcji społecznych obiegów wiedzy, poprzedzoną badaniami terenowymi. Autorzy projektu finansowanego z NCN (konkurs Opus) prowadzą badania we własnych ośrodkach naukowych i w kilku innych uczelniach w kraju, by koncepcja społecznych obiegów wiedzy miała ugruntowanie empiryczne. Stąd kilka faz projektu, w tym te oparte na autoetnografii, a następnie na wywiadach z badaczami z całej Polski.
- To, że aplikowaliśmy o grant, było do pewnego stopnia świadomym gestem oporu. Projekt realizowany oddolnie, bez ograniczeń wynikających np. z dominujących form finansowania badań dałby fałszywy obraz. A gorset systemowy – np. konieczność wpisywania się w tzw. grantozę - też nas interesuje jako jeden z czynników tworzenia lub ograniczania społecznych obiegów wiedzy. Uznaliśmy, że projekt będzie świetną okazją do ukazania pewnych dwuznaczności naszej obecnej sytuacji - wyjaśnia prof. Skórzyńska.
Naukowcy mają nadzieję, że SOWA przyczyni się do zmiany wizerunku badacza, a wyniki projektu stworzą warunki do bardziej konkretnej dyskusji na temat społecznego wpływu wiedzy i jej ewaluacji. Projekt otwiera też drogę do kolejnych badań, tym razem porównawczych, prowadzonych także w innych krajach, bo te problemy dotyczą nie tylko nauki w Polsce.
Zespół sieci tworzą akademicy i akademiczki reprezentujący kulturoznawstwo, socjologię i filozofię: prof. Agata Skórzyńska, prof. Marta Kosińska, prof. Andrzej W. Nowak, dr Sylwia Szykowna, dr Przemysław Pluciński, Franciszek Chwałczyk, Magdalena Popławska (UAM), dr hab. Rafał Nahirny, dr hab. Magdalena Matysek-Imielińska (UWr), prof. Anna Gomóła (UŚ), prof. Iwona Kurz (UW), prof. Dariusz Brzostek, prof. Krzysztof Abriszewski, dr Karolina Sikorska (UMK).
Czytaj też: Prof. Jacek Sójka. Integracja i odrębność
