Dziewięć uniwersytetów, siedem krajów, trzy lata działalności i dziesiątki projektów – oto działalność konsorcjum EPICUR, które w tym roku otrzymało finansowanie na kolejną fazę projektu (www.epicur.education/pl).
A wszystko zaczęło się od pewnego wystąpienia: 26 września 2017 roku Emmanuel Macron wygłosił przemówienie na paryskiej Sorbonie, w którym zaapelował o zawiązanie federacji tworzących „uniwersytety europejskie”. Miały one być jednym z filarów wciąż jednoczącej się Europy. Ten apel został bardzo pozytywnie przyjęty przez wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej, albowiem w swoich ideach wykraczał daleko poza bieżącą politykę. Wkrótce Komisja Europejska przygotowała założenia konkursu, a niecałe dwa lata później, w lutym 2019 roku, UAM wraz z uniwersytetami ze Strasbourga, z Freiburga, Karlsruhe, Miluzy, Amsterdamu, Salonik i Wiednia złożył wniosek o utworzenie konsorcjum, które przyjęło nazwę EPICUR (European Partnership for an Innovative Campus Unifying Regions). Latem 2019 roku ogłoszono wyniki, a wśród laureatów znalazło się nasze konsorcjum. Oficjalne rozpoczęcie działalności zostało zorganizowane w listopadzie 2019 roku w Brukseli, dokąd przybyli przedstawiciele wszystkich zwycięskich uczelni. Wtedy jeszcze nikt nie przypuszczał, że wszystkie pierwotne założenia i plany działania wkrótce zmieni pandemia, która dosięgnie nie tylko europejskich państw. W tych skomplikowanych warunkach jesienią 2020 roku wystartowały pierwsze zajęcia przeprowadzone na nowo powstałej platformie cyfrowej, która połączyła osiem (jakże różnych) uniwersytetów, do których rok później dołączył duński Uniwersytet z Odense, będący od października 2022 roku oficjalnie członkiem konsorcjum.
Jakie trudności stały przed twórcami projektu? W jednym z wywiadów dla „Życia Uniwersyteckiego” wspominałem, że przede wszystkim była to „synchronizacja dydaktycznej aktywności uczelni i wypracowanie skutecznych i sprawdzonych form wspólnego prowadzenia zajęć”. Trudno się dziwić – wszak konsorcjum zrzesza obecnie dziewięć uniwersytetów z siedmiu krajów, a w każdym z nich obowiązuje inny kalendarz roku akademickiego, inne przepisy regulujące wymogi prowadzenia zajęć dydaktycznych, a narodowe agencje finansują zazwyczaj tylko lokalne instytucje naukowe. Stąd też jednym z flagowych osiągnięć pilotażowej fazy projektu jest wirtualny kampus (Inter-University Campus), który umożliwił prowadzenie zajęć i niejako „zespolił” uniwersyteckie plenery, oferując informacje o ofercie dydaktycznej, a także narzędzia pozwalające przeprowadzić i nadzorować zajęcia.
Kampus ponad granicami
Jaka misja przyświecała tworzeniu konsorcjum? Przede wszystkim chodziło o stworzenie miejsca, w którym zarówno studenci, jak i doktoranci i pracownicy naukowi będą mogli poszerzać swoją wiedzę i umiejętności niezależnie od narodowości, języka ojczystego, pochodzenia kulturowego lub społeczno-ekonomicznego i co najważniejsze – bez ograniczeń związanych z mobilnością. Dlatego też w ramach EPICUR-a powstało sześć „pakietów zadań” (work package): WP 1 – zarządzanie projektem, WP 2 – promowanie wielojęzyczności i inkluzywnego rozwoju, WP 3 – innowacyjne metody kształcenia przyszłych obywateli w Europie, WP 4 – wytyczanie drogi do powstania campusu międzyuniwersyteckiego, WP 5 – wzmocnienie i rozwój współpracy międzyregionalnej i transgranicznej oraz WP 6 – upowszechnianie rezultatów projektu i wypracowanie modelu dla wszystkich uniwersytetów europejskich. Na czele każdego z tych pakietów w pierwszej fazie projektu stał inny uniwersytet, który koordynował zadania wewnątrz swojego pakietu, ale w realizację każdego z WP zaangażowane były wszystkie uczelnie.
EPICUR otrzymał finansowanie od listopada 2019 roku, jednak przyszło mu funkcjonować w zupełnie innej rzeczywistości, niż zakładano. Pandemia, która jawiła się początkowo jako czas wyzwań, tak naprawdę okazała się ogromną szansą na przyśpieszony rozwój edukacji ponad granicami państw. Pierwsze robocze spotkania w ramach poszczególnych WP odbyły się pod koniec 2019 i na początku 2020 roku, a ostatnie miało miejsce w dniu, w którym w Polsce odnotowano pierwszy przypadek COVID-19. Dalsza aktywność musiała przenieść się do sfery cyfrowej, co miało olbrzymi wpływ na budżet całego projektu. Nie tylko samo zarządzanie inicjatywą uniwersytetu europejskiego na poziomie zespołów roboczych i komitetu sterującego złożonego z rektorów, ale także wszystkie inne formy aktywności odbywały się zdalnie. Przykładowo w październiku 2020 roku odbyła się online EPICUR-owa Pierwsza Konferencja Studencka, której celem było przedstawienie zaangażowania studentów w realizację projektu. W tym samym miesiącu EPICUR przygotował we współpracy z instytucjami europejskimi wydarzenie promujące wielojęzyczność w ramach WP koordynowanego przez uniwersytet w Amsterdamie, transmitowane w całości online. Niezwykle istotne było także propagowanie wówczas wciąż nowej idei uniwersytetów europejskich w środowisku akademickim w Polsce. W grudniu 2020 roku UAM zaprosił na ogólnopolską konferencję, zorganizowaną przy współpracy z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego: „Uniwersytety Europejskie. Polskie doświadczenia, perspektywy”. Było to pierwsze tego rodzaju spotkanie na forum krajowym, w którym brały udział wszystkie polskie uczelnie już uczestniczące w inicjatywnie uniwersytetów europejskich, a także inne, które przystąpiły do drugiego konkursu, przygotowanego przez Komisję Europejską.
Głos pracowników, głos studentów
Choć projektowi przyświeca idea korzystania z EPICUR-owych zasobów bez konieczności opuszczania uczelni macierzystej, nie chodzi tylko o to, by poznawać świat wyłącznie przez ekran monitora. Dlatego też osoby zaangażowane w EPICUR-owe działania – szczególnie po osłabnięciu pandemii – brały często udział w wyjazdach zagranicznych. Efektywność bezpośrednich spotkań w tego rodzaju projektach, łączących na różnorodnych płaszczyznach kilka uczelni, jest zdecydowanie większa niż spotkania na platformach cyfrowych.
Przedstawiciele UAM odwiedzali uczelnie partnerskie, na których dyskutowali z ich przedstawicielami o inicjatywach realizowanych w ramach konsorcjum, a nade wszystko o wdrożeniach, które wcielane są w ramach projektu. Takim wyjazdem była chociażby wizyta mgr. Adriana Trzossa (koordynatora WP 4) na Uniwersytecie w Salonikach w czerwcu 2022 roku, podczas której podsumowano dotychczasowe prace nad platformą tworzącą cyfrowy kampus, a także omówiono kolejne kroki związane z rozwojem projektu EPICUR 2.0. W trakcie spotkania poruszono także kwestie dotyczące EPICUR Research oraz planowanej platformy służącej budowaniu społeczności, tzw. EPICommunity. W miejscu tym naukowcy i naukowczynie będą mogli tworzyć własne siatki networkingowe, wymieniać się doświadczeniem, a przede wszystkim w prosty sposób znaleźć zagranicznych partnerów do wspólnych realizacji projektów grantowych czy staży. Karolina Choczaj i Dominika Dąbrowska odwiedziły Uniwersytet w Odense, by dyskutować o współpracy UAM i SDU w ramach konsorcjum. Wszystkie tego rodzaju spotkania miały za zadanie przygotowanie zaplecza, tak administracyjnego, jak i cyfrowego, do dalszej zintegrowanej i harmonijnej współpracy. Wyrazem tego jest wspólnie wypracowany model mobility office, który powstanie we wszystkich uczelniach i będzie realizował działania niezbędne do zwiększenia udziału studentów i pracowników w rzeczywistej, hybrydowej i wirtualnej wymianie. Musimy pamiętać, że takie biuro powstanie w uczelni, która posiada ponad 40 (Strasbourg) albo pięć wydziałów (Odense), w uczelni, w której studiuje 70 000 (Saloniki), jak i 8000 studentów (Mulhouse). Synchronizacja osobno rozwijających się dotychczas organizmów jest niezwykle czasochłonnym i skomplikowanych procesem, a faza pilotażowana zaplanowana została tylko na trzy lata…
Także pracownicy UAM brali udział w wydarzeniach „ogólnoepicurowych”, podczas których spotykali się z przedstawicielami wszystkich uniwersytetów z konsorcjum w ramach wszystkich pakietów zadań. W 2021 roku wykładowcy i wykładowczynie z UAM uczestniczyli w zdalnym Forum, które przygotowane było przez uniwersytety w Karlsruhe i w Salonikach, na którym prezentowali swoje naukowe osiągnięcia. Tego rodzaju spotkania zaowocowały pierwszymi wspólnymi projektami badawczymi, łączącymi środowiska, które dotychczas nie miały zbyt wiele kontaktów naukowych, na przykład politechnikę w Karlsruhe i UAM. Taką współpracę podjął z naszej strony Wydział Antropologii i Kulturoznawstwa, Wydział Anglistyki, Wydział Historii i CZT. Kilkakrotnie gościliśmy także w naszych murach przedstawicieli KIT, którzy również poszukiwali doświadczeń, wprowadzając w swojej uczelni nowy program dydaktyczny Liberal Arts and Sciences. Wielkim sukcesem było zainicjowanie we współpracy z Ambasadą RP w Atenach i NAWA lektoratu języka polskiego, prowadzonego dla studentów w Salonikach. Nauczanie języka powiązane było z promocją kultury polskiej, co z powodzeniem prowadziła dr Monika Valkova-Maciejewska. Zainteresowanie studentów przerosło nasze możliwości, albowiem w bieżącym roku akademickim na jedno miejsce w grupie lektoratowej zgłosiło się czterech kandydatów. We wrześniu 2022 roku w ramach podsumowania pierwszej fazy projektu na Uniwersytecie we Freiburgu odbyło się trzydniowe EPICUR Forum.
Oferta wymiany została również skierowana do studentów. W wakacje 2022 roku w Salonikach odbywała się szkoła letnia w ramach EPICUR Entrepreneurial Lab, podczas której uczestnicy – w duchu zrównoważonego rozwoju – opracowywali innowacyjne rozwiązania na podstawie patentów i technologii wypracowanych przez Instytut Technologii w Karlsruhe i Uniwersytet Arystotelesa w Salonikach. Także w tym roku duński Uniwersytet Odense zaproponował studentom udział w Sustainability Academy, w trakcie której szukano odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób tworzyć zrównoważone miasta przyszłości. Z kolei wiosną 2022 roku w Wiedniu swoje pierwsze fizyczne spotkanie miał Student Board. Należy podkreślić, że studenci z UAM zawsze uczestniczyli w pracach Student Board, a w ostatnich wyborach w październiku 2022 roku przedstawicielka studentów z UAM została wybrana do czteroosobowego zarządu tej rady. Trudno sobie wyobrazić tworzenie europejskiego uniwersytetu bez konstruktywnego głosu studentów!
Elementy mozaiki
A co z rezultatami? Jednym z nich jest obecny na naszym uniwersytecie kierunek Liberal Arts and Sciences (realizowany w ramach WP 3, koordynator: prof. UAM dr hab. Łukasz Różycki), którego absolwenci uzyskać mogą tytuł European Bachelor of Liberal Arts and Sciences. Kierunek ten prowadzi własne kanały w mediach społecznościowych.
Na początku 2021 roku ruszył natomiast EPICUR Research, który finansowany jest w ramach programu Horyzont 2020. Jego celem jest opracowanie wspólnego programu badawczego dla wszystkich partnerskich uczelni, a efektem – otwarcie uniwersytetów na społeczeństwo. Wyróżnikiem badań prowadzonych w tym projekcie są badania inter- i transdyscyplinarne, wzmocnienie interakcji między nauką a społeczeństwem. EPICUR Research to przede wszystkim szansa dla młodych naukowców, którzy dzięki niemu mają możliwość formowania własnych zespołów badawczych. Kierowniczką zespołu EPICUR Research na naszym uniwersytecie jest dr Katarzyna Jankowiak z Wydziału Anglistyki.
Warto wspomnieć, że obok EPICUR-a działa także kolejny „uzupełniający” projekt, nazwany EPIDI (European Partnership for Innovation in Distant Internships), w który zaangażowane są trzy uniwersytety: UAM, Uniwersytet w Strasburgu oraz Instytut Technologii w Karlsruhe. Adresatami projektu są cztery grupy: studenci, pracodawcy, opiekunowie praktyk i pracownicy administracyjni. Niezwykle ciekawą inicjatywą, przygotowaną przez uczestników projektu w pierwszej fazie koordynowanej przez UAM, jest „Przewodnik dobrych praktyk. Jak odnieść sukces na zdalnym stażu i praktyce”. Każdy może bezpłatnie pobrać go z internetu (https://epidi.unistra.fr/pl/przewodnik-dobrych-praktyk).
Najnowszym kierunkiem współpracy w ramach konsorcjum EPICUR jest projekt aUPaEU (Partnerstwo Uniwersytetów na rzecz Akceleracji Uniwersytetów Europejskich), który został przygotowany przez dwa alianse uniwersyteckie: Unite! i EPICUR i pozytywnie zaopiniowany przez Komisję Europejską. Nawiązując do greckiej koncepcji agory, projekt ma na celu zbudowanie wspólnej przestrzeni, w której wszyscy zainteresowani będą mogli korzystać ze wsparcia technik cyfrowych w sześciu głównych obszarach aktywności szkolnictwa wyższego.
Jedno jest pewne: po trzech latach od zainicjowania konsorcjum uniwersytetu europejskiego EPICUR sam projekt rozrósł się do zbioru projektów finansowanych w ramach różnych działań, w tym ERASMUS, HORIZON EUROPE czy granty krajowe.
EPICUR zmienił się także instytucjonalnie. Na czele inicjatywy stoi komitet sterujący, w którym zasiadają rektorzy uniwersytetów. Komitet ten, w którym UAM reprezentował rektor Andrzej Lesicki, a obecnie czyni to rektorka Bogumiła Kaniewska, podejmuje najważniejsze decyzje, wyznaczając strategiczne kierunki rozwoju. Zwyczajowo spotyka się raz na trzy miesiące, ale kilkakrotnie zwoływane były nadzwyczajne spotkania. Bieżące zarządzanie inicjatywą znajduje się w rękach Project Management Team, zaś poszczególne zespoły pracują w ramach swoich zadań ogólnych (work packages) oraz szczegółowych (special interest group). Dla przykładu EPICUR powołał SIG, które zajmowały się opracowaniem, opiniowaniem i wprowadzaniem microcredentials (mikrokwalifikacje), europejskiego stopnia naukowego (European Degree oraz European Lebel), mobilności studentów i pracowników (Mobility). Konsorcjum zaprosiło do współpracy także przedstawicieli świata nauki i życia społecznego, którzy utworzyli Advisory Board, której głównym zadaniem jest doradzanie i opiniowanie strategicznych decyzji komitetu sterującego. W radzie doradców EPICUR z nominacji UAM zasiada prezes Dominika Kulczyk. Rozwijając kontakty naukowe i organizacyjne w szerszym wymiarze, EPICUR zaprosił do współpracy partnerów stowarzyszonych (associated partners), wśród których znalazły się różne organizacje i instytucje: Assembly of European Regions, Black Sea University Network, European Consortium of Liberal Arts and Sciences, ESN Europe, EUCOR oraz ICA Regional Network for Central and South Eastern Europe. Dzięki tej decyzji, która została sfinalizowana w maju 2022 roku podczas spotkania w Wiedniu, EPICUR rozpoczyna współpracę z szerokim kręgiem uczelni oraz organizacji europejskich. W innym aspekcie promowanie idei uniwersytetu europejskiego spoczywa także wśród zadań programu ambasadorów (Ambassadors Programme), zrzeszającego młodych naukowców i pracowników administracji.
Po agresji Rosji na Ukrainę EPICUR niezwłocznie zaangażował się w koordynację wsparcia uniwersytetów europejskich dla uczelni ukraińskich. Szeroko zakrojone działania na poziomie Komisji Europejskiej, ministerstw w poszczególnych państwach oraz konsorcjów zostały podsumowane podczas konferencji ogólnoeuropejskiej w Wersalu w czerwcu 2022 roku. Zaprezentował je Jean-Marc Planeix, koordynator strategiczny EPICUR-a, inicjując w ten sposób dyskusję o programie pomocy na poziomie Unii Europejskiej.
Przygoda na wyciągnięcie ręki
Jednym z największych osiągnięć EPICUR-a w minionych trzech latach było przygotowanie i przeprowadzenie zajęć dydaktycznych dla studentów konsorcjum. W początkowej fazie konieczne było uzgodnienie wspólnej terminologii, przy pomocy której opisane zostały prawne i organizacyjne aspekty dydaktyki. Po uruchomieniu wirtualnego kampusu, co było kolejnym sukcesem EPICUR-a, albowiem zrobiliśmy to jako pierwsze konsorcjum europejskie, możliwe było przeprowadzenie zajęć. Ich adresatem jest społeczność, którą tworzy ponad 300 000 studentów wszystkich EPICUR-owych uniwersytetów…
W ramach zadania promującego wielojęzyczność EPICUR postanowił przygotować pierwsze zajęcia w trzech ścieżkach edukacyjnych, poświęconych językom skandynawskim, słowiańskim i nowogreckiemu. UAM jako jedyny spośród uniwersytetów EPICUR-owych zgłosił i przeprowadził 17 zajęć we wspomnianych ścieżkach już w semestrze letnim pierwszego roku istnienia projektu, a do końca września 2022 roku – łącznie 92 zajęcia. W ostatnim roku akademickim oprócz samych zajęć językowych UAM uczestniczył w zajęciach oferowanych w ramach mikrokwalifikacji, łączących kompetencje językowe i kulturowe. Było to możliwe dzięki ogromnemu zaangażowaniu pracowników i wykładowców z wydziałów Neofilologii, Anglistyki i Filologii Polskiej i Klasycznej oraz pracy koordynatorów (prof. UAM Rafał Dymczyk, prof. UAM Karolina Gortych-Michalak, prof. UAM Magdalena Wrembel, dr Adriana Kovacheva i dr Urszula Kowalska-Nadolna).
Oprócz zajęć z zakresu wielojęzyczności pracownicy UAM przeprowadzili także zajęcia z zakresu tożsamości europejskiej dla studentów programu Liberal Arts and Sciences. Zajęcia o historii integracji europejskiej przeprowadziła między innymi prof. UAM Lucyna Błażejczyk-Majka z Wydziału Historii UAM wraz z prof. Sabine Menu ze Strasbourga. Ich kurs, cieszący się dużym zainteresowaniem, będzie wkrótce oferowany także studentom ukraińskim.
Doświadczenia zebrane przez wykładowców EPICUR-owych pozwoliły na wypracowanie najskuteczniejszego formatu zajęć (hybrydowych), a także na opracowanie koncepcji bardziej zaawansowanych form, jak MasterLabs, EPICMissions czy szkół letnich.
W sierpniu 2022 roku do osób zaangażowanych w projekt dotarła fantastyczna wiadomość: konsorcjum otrzymało 18 milionów euro na kolejną fazę rozwojową. Faza, której przyświeca hasło „EPICUR Shape It”, zakończy się w 2028 roku. Nowy etap projektu przynosi nowe wyzwania, do których jesteśmy dobrze przygotowani, albowiem minione trzy lata, mimo pandemii i innych negatywnych zjawisk, nie zostały zmarnowane. Tempo rozwoju uniwersytetu europejskiego, tak instytucjonalne, jak i organizacyjne, liczne nowe (mniejsze i uzupełniające) projekty, a także bliska perspektywa istotnych reform na poziomie europejskim (na przykład European degree) powodują, że konsorcjum EPICUR stanowi dla UAM realną i skuteczną szansę na dalszą modernizację i europeizację, a najwięcej zależeć będzie od naszej aktywności.
Faktem jest, że nowe pokolenie studentów zostanie ukształtowane w UAM pod auspicjami idei europejskich, wyrażonych konkretnie przez konsorcjum EPICUR.
