Centrum Zaawansowanych Technologii UAM jest jednostką ogólnouczelnianą zlokalizowaną na terenie Kampusu Morasko. Prowadzi multidyscyplinarne badania podstawowe i stosowane głównie w takich dyscyplinach, jak nauki chemiczne i biologiczne oraz inżynieria materiałowa.

Badania koncentrują się na syntezie, poznaniu struktury i właściwości fizykochemicznych oraz zastosowaniach materiałów o specyficznych i pożądanych cechach, a także na drugim filarze badawczym centrum, jakim są badania biomateriałów i inżynieria biomedyczna. Jednostka ma unikalną aparaturę badawczą oraz doświadczoną kadrę naukową i stanowi zaplecze do wdrażania wyników badań do gospodarki, szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także kształcenia dla jej potrzeb na poziomie nieodbiegającym od standardów międzynarodowych. To nowoczesny ośrodek, stanowiący most łączący naukę i gospodarkę.  

Idea utworzenia centrum narodziła się już w 2006 roku w momencie utworzenia Konsorcjum WCZT składającego się z 5 uczelni Poznania, 4 instytutów PAN i resortowych oraz PPNT Fundacji UAM. Profesor Bogdan Marciniec był inicjatorem powstania konsorcjum, pierwszym dyrektorem CZT oraz Przewodniczącym Komitetu Koordynacyjnego projektu inwestycyjnego WCZT realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Koszt budowy wraz ze specjalistyczną aparaturą wyniósł ponad 250 mln zł. W latach 2010-2014 trwała budowa centrum i zakup aparatury, a jego działalność rozpoczęła się w grudniu 2015 roku. Podpisując jako rektor UAM umowę projektu WCZT, nie przypuszczałem, że przyjdzie mi zarządzać tą jednostką badawczą. Propozycję objęcia funkcji dyrektora CZT otrzymałem niepodziewanie w gabinecie rektora w 2016 roku, w ostatnim dniu mojej kadencji rektorskiej, od ówczesnego jeszcze rektora-elekta prof. UAM Andrzeja Lesickiego i dyrektora CZT prof. Bogdana Marcińca. Stanowisko dyrektora CZT objąłem w 2017 roku. Przyznam, że nie żałuję tej decyzji. Budowanie i ciągłe rozwijanie kadry centrum, rozszerzanie obszarów działalności badawczej i wdrożeniowej CZT, jego infrastruktury, a także tworzenie warunków do efektywnej realizacji projektów badawczych było zadaniem trudnym, ale jednocześnie niezwykle ambitnym i korzystnym dla uniwersytetu.  

Struktura Centrum i kadra naukowa 

W skład CZT wchodzą: laboratoria chemiczne (budynek B) wraz z halami technologicznymi, laboratoria biotechnologiczne (budynek A) dysponujące nowoczesną zwierzętarnią (A2) i szklarnią (A1), laboratorium unikalnej aparatury badawczej (budynek C) oraz sale seminaryjne i administracja (budynek D). 

Kadra naukowa centrum zorganizowana jest w ponad 20 zespołach badawczych (11 laboratoriów z chemii i technologii chemicznej oraz 8 z biotechnologii). W centrum znajdują się również laboratoria Technologii Języka i Mowy oraz Neuronauki Języka.  

W ostatnich siedmiu latach działalności znacznie zwiększona została liczba pracowników – od kilkunastu osób w latach 2016-2017 do ponad 120 w roku 2023 zatrudnionych lub oddelegowanych do prac badawczych w centrum (56 pracowników naukowych, w tym 19 profesorów, 54 inż.-tech.). Dodatkowo centrum gości kilkudziesięciu studentów i doktorantów wykorzystujących jego infrastrukturę do badań w ramach prac licencjackich, magisterskich i doktorskich, a także osoby odbywające staże badawcze. 

Ta duża jednostka badawcza, jaką jest obecnie Centrum Zaawansowanych Technologii, kierowana jest przez dyrektora przy wsparciu dwóch zastępców: prof. Artura Stefankiewicza, koordynującego badania w dziedzinie chemii i inżynierii materiałowej, oraz prof. UAM Jakuba Rybki, koordynującego prace badawcze w zakresie biotechnologii. 

Publikacje, patenty, projekty badawcze i aparaturowe, usługi badawcze 

Efektem prac badawczych prowadzonych w CZT są liczne publikacje w czasopismach o zasięgu międzynarodowym oraz patenty. W latach 2016-2023 opublikowano 638 artykułów z afiliacją CZT (co oznacza około 80 publikacji rocznie), przyznano 30 patentów i dokonano 42 zgłoszeń patentowych dzięki wykorzystaniu infrastruktury CZT, zrealizowano również wdrożenia oraz liczne ekspertyzy techniczne i technologiczne. Badania w CZT prowadzone są głównie na podstawie zewnętrznych projektów z agencji badawczych polskich i międzynarodowych. Realizowane w CZT projekty badawcze w latach 2016-2023 zestawione zostały w tabeli pokazującej systematyczny wzrost liczby prowadzonych grantów. 

Do dalszych sukcesów grantowych należy dodać udział CZT w projekcie INFRASTARt (poprzednio Panda2), wspierającym w latach 2016-2024 utrzymanie centrów badawczych z dużą aparaturą, oraz uzyskanie projektów SPUB dla Zwierzętarni i Hali Technologicznej. Umieszczenie CZT na polskiej mapie infrastruktury badawczej umożliwiło starania o granty aparaturowe. Uzyskane dla CZT środki w ramach działania 4.2 POIR (5,1 mln zł) oraz WRPO (2,3 mln zł) umożliwiły uzupełnienie infrastruktury o nowe przyrządy. Istotnym obszarem działalności centrum jest świadczenie odpłatnych usług badawczych dla podmiotów zewnętrznych i jednostek badawczych.  

Finansowanie działalności CZT 

Centrum Zaawansowanych Technologii jako jednostka ogólnouczelniana finansowane jest z budżetu UAM. Jednakże znaczny udział w jego budżecie stanowią przychody własne – ze świadczenia usług badawczych, najmu powierzchni laboratoryjnej (dla CZT 50%), kosztów pośrednich projektów realizowanych w centrum oraz programów krajowych wspierających utrzymanie jednostek z dużą aparaturą (INFRASTARt i SPUB). Udział odpowiednich składników w budżecie w latach 2016-2023 przedstawia rysunek 2.  

Całkowity budżet CZT zwiększał się systematycznie w kolejnych latach wraz ze znacznym rozwojem jego działalności. Warte podkreślenia są także zwiększające się w kolejnych latach przychody własne, pokrywające 50-60% kosztów działalności operacyjnej centrum. Znaczny wzrost budżetu CZT (mówiąc prościej: kosztów) w 2023 roku w porównaniu z latami poprzednimi wynika ze znacznego wzrostu kosztów utrzymania budynków, a szczególnie kosztów energii elektrycznej. Zwiększone przychody własne CZT w roku 2023 wynikające głównie z aktywności zarówno badawczej, jak i gospodarczej pracowników CZT zostały przekazane na pokrycie kosztów prądu. Marzy mi się, aby tak trudno uzyskany efekt zwiększenia przychodów własnych choć w części mógł być wykorzystywany na działalność B+R prowadzoną w CZT. Podsumowując sytuację finansową CZT, należy podkreślić, że centrum, podobnie jak inne jednostki UAM, nie było i nie jest samofinansującą się jednostką badawczą UAM, jednakże ok. 50-60% kosztów jej działalności pochodzi z przychodów własnych. 

Współpraca badawcza krajowa i międzynarodowa 

Ulokowanie centrum na Kampusie Morasko znacznie ułatwiło współpracę z takimi wydziałami UAM jak: Chemii, Biologii, Fizyki, Matematyki i Informatyki. Centrum współpracuje także z zespołami badawczymi z innych wydziałów, między innymi Prawa i Administracji, Neofilologii i Anglistyki, a także z wieloma partnerami spoza UAM – zarówno krajowymi, jak i zagranicznymi. 

Plany  

W mojej opinii w kolejnych latach powinna być kontynuowana polityka prowadząca do dalszego dynamicznego rozwoju działalności B+R centrum, także z poszerzaniem obszarów jego działalności, na przykład o badania dotyczące energii odnawialnej i inżynierii biomedycznej, a także prowadząca do pełnego wykonania wskaźników projektu WCZT wynikających z decyzji Komisji Europejskiej. Powinniśmy kontynuować wysiłki zmierzające do pozyskiwania kolejnych projektów zewnętrznych i prowadzenia działań organizacyjnych ułatwiających realizację tych projektów w laboratoriach CZT. Ważne jest także podjęcie starań o nowe projekty inwestycyjne, między innymi w ramach konkursów dedykowanych dla jednostek na polskiej mapie infrastruktury badawczej, szczególnie w celu rozbudowy potencjału aparaturowego, wybudowania magazynu odczynników i znacznego obniżenia kosztów energii elektrycznej (fotowoltaika i magazyny energii).