Każdego roku w Indiach powstaje od 1000 do 1500 filmów fabularnych. Tamtejsza kinematografia coraz częściej korzysta z europejskich scenerii uważanych przez Hindusów za egzotyczne. Profesor UAM Krzysztof Stachowiak z Wydziału Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej podjął się zbadania międzykulturowego wytwarzania przestrzeni poprzez wykorzystanie europejskich lokalizacji w kinie indyjskim, a przez to znalezienia odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób miejsca i przestrzeń kształtują się przez produkcję i rozpowszechnianie filmów.
– Od ponad 10 lat zajmuję się gospodarczą rolą kultury i jej wpływem na rozwój lokalny i regionalny. W swych badaniach doszedłem do momentu, w którym stwierdziłem, że trzeba je pogłębić, by zrozumieć, jak sektor kultury oddziałuje na ożywienie miast i regionów – przyznaje prof. Stachowiak. – W ostatnich latach skupiłem się na branży filmowej i filmie, który istotnie kształtuje nasz obraz świata. Tzw. geografia wyobrażona jest koncepcją, która opisuje i wyjaśnia, jak powstają kulturowe reprezentacje i zapisy miejsc oraz jak wytwarzane i utrwalane są stereotypowe, często zniekształcone i uproszczone wyobrażenia innych miejsc i kultur. W 2017 roku przystąpiliśmy do europejskiego konkursu EqUIP (EU-India Platform for Social Sciences and Humanities), proponując zbadanie wpływu filmu na relacje społeczno-gospodarcze między Europą i Indiami. Wystartowaliśmy w międzynarodowym konsorcjum wraz z partnerami ze Szwajcarii, Finlandii, Słowenii oraz Indii i znaleźliśmy się wśród nielicznych, którzy otrzymali dofinansowanie – opowiada.
FilmInd to unikalny projekt, który badał relacje pomiędzy miejscem i przestrzenią w filmie oraz rolę, jaką branża filmowa odgrywa w tworzeniu powiązań kulturowych i ekonomicznych między Indiami i Europą. Pomysł od początku był interdyscyplinarny, bo łączył nauki geograficzne, polityczne, o turystyce i filmoznawstwo. Oprócz naszego rozmówcy w projekcie brali udział dr inż. Malwina Balcerak (WGSEiGP UAM) oraz prof. Marcin Adamczak z Wydziału Kulturoznawstwa i Antropologii UAM.
Pierwszy film indyjski pojawił się w Europie w 1923 roku. Od tej premiery do lat 90. nakręcono ich około dwudziestu. Potem zaczął się boom. W latach 2000. powstało na naszym kontynencie 580 indyjskich produkcji filmowych, w tym w samej Europie Środkowo-Wschodniej aż 111 filmów – z czego 20 w Polsce – i to między innymi je poddano badaniom.
– Pierwszy z indyjskich filmów kręconych w Polsce (Fanaa) powstał w 2006 roku. Do spektakularnych filmów zrealizowanych w naszym kraju należały produkcje, w których „zagrały” Pałac Kultury w Warszawie, z którego skakał jeden z kaskaderów, czy stołeczny most, z którego po wypadku w trakcie pościgu autokar spadał do rzeki (film Kick). Indyjscy producenci odwiedzili również Poznań. W jednym z filmów można go odnaleźć jako… Paryż – mówi prof. Stachowiak. – Filmy indyjskie często ukazują Europę stereotypowo, co niektórzy nazywają „postkolonialną zemstą”: tak jak niegdyś Europejczycy kreowali wizję Orientu jako tajemniczego i innego, tak teraz Europa stała się tym „innym” – dodaje.
Badania przeprowadzone w projekcie wskazują, że szczególnie Europa Środkowo-Wschodnia jest postrzegana przez indyjskich producentów jako inspirujące, prestiżowe i egzotyczne miejsce do realizacji filmów, jednak stała się ona dla nich magnesem nie tylko ze względów krajobrazowych, ale również ekonomicznych i praktycznych.
Rosnąca od 2000 roku obecność indyjskich filmowców w Europie przyczyniała się do rozwoju powiązań zarówno kulturowych, jak i społeczno-gospodarczych. Wyraźny potencjał ekonomiczny tkwi w tym, co można nazwać „turystyką biznesową”: w przyjazdach z Indii do Europy dużych ekip produkcyjnych. Jak dowodzą poznańscy naukowcy, niektóre kraje, na przykład Szwajcaria, czerpały duże korzyści z ruchu turystycznego wywołanego filmami dzięki ugruntowanym powiązaniom z filmowcami z Indii.
Badania poznańskiego zespołu pozwoliły zmapować europejską działalność indyjskich filmowców od początku XX wieku dzięki analizie przestrzennej i czasowej produkcji realizowanych w Europie. Powstał atlas europejskich lokalizacji wykorzystanych w kinie indyjskim, zawierający wszystkie miejsca, w których realizowane były filmy indyjskie na naszym kontynencie. Wyniki badań opublikowane zostały w monografii Film and Place in an Intercultural Perspective: India-Europe Film Connections, wydanej w prestiżowym wydawnictwie Routledge.
