W październiku Wydział Anglistyki UAM był gospodarzem międzynarodowej konferencji Polskiego Towarzystwa Studiów Amerykanistycznych (PTSA) zorganizowanej pod hasłem „Ameryka i głęboki czas: Inne geografie, perspektywy czasowe i historie".
PTSA (angielska nazwa The Polish Association for American Studies [PAAS]), które powstało w 1991 r., jest organizacją naukową, która stanowi platformę spotkań i współpracy przedstawicieli rozmaitych dyscyplin zajmujących się Stanami Zjednoczonymi. Organizacja działa od 1991 roku i zorganizowała dotąd 30 konferencji. Celem PTSA jest budowanie i wzmacnianie więzi między polskimi naukowcami specjalizującymi się w tematyce amerykanistycznej oraz umiędzynarodowienie badań poprzez integrację i współdziałanie z ogólnoeuropejskim odpowiednikiem PTSA – The European Association for American Studies – do którego należą także wszyscy członkowie i wszystkie członkinie stowarzyszenia.
Temat tegorocznej konferencji to „Ameryka i głęboki czas: Inne geografie, perspektywy czasowe i historie [ang. „America and Deep Time: Alternate Geographies, Temporalities, and Histories”]. Celem obrad był namysł nad zmianami kulturowymi, geopolitycznymi, ekonomiczno-społecznymi oraz klimatycznymi w aspekcie ponadnarodowym, planetarnym i globalnym.
Autorką koncepcji „głębokiego czasu” w badaniach kulturowych i literaturoznawczych jest prof. Wai Chee Dimock, reprezentująca Uniwersytet Yale oraz The Harvard Center for the Environment. Pojęcie głębokiego czasu, zapożyczone z nauk geologicznych i zdefiniowane szerzej w monografii prof. Dimock Through Other Continents: American Literature Across Deep Time (2006), odnosi się między innymi do długich ram czasowych ludzkiej i nie-ludzkiej egzystencji, podkreślając geologiczny czas trwania życia na Ziemi. Owa koncepcja pozwala na analizę zjawisk kulturowych i literackich w odniesieniu do najwcześniejszych śladów ludzkiej kreatywności oraz zakodowanej w nich wiedzy. Według Prof. Dimock, każde zjawisko i każdy tekst są splotem „krzyżujących się ze sobą ścieżek, otwartych i nieustannie mnożących się, wplatających i wyplatających się z innych geografii, innych języków i kultur” (2006: 3) a zadaniem badaczy jest te ścieżki wytropić, połączyć i analizować.
Poruszana podczas konferencyjnych obrad tematyka obejmowała globalne migracje, popularyzację i hybrydyzację literatury amerykańskiej w wyniku migracji i kontaktów interkulturowych, nowe rozumienie relacji między człowiekiem a naturą, globalne i lokalne zmiany klimatyczne, nowe wyzwania antropocenu, wielkie i małe migracje, powstawanie diaspor, epistemologie i ontologie ludów rdzennych oraz wpływ technologii na poszerzanie kulturowych granic.
W tegorocznej konferencji udział wzięły 103 osoby z 28 różnych ośrodków naukowych. Poza naukowcami z całej Polski gościliśmy też badaczy i badaczki ze Stanów Zjednoczonych, Japonii, Hiszpanii, Francji, Białorusi, Ukrainy, Słowacji, Niemiec, oraz Azerbejdżanu. W czasie trwającej trzy dni konferencji wygłoszono 62 referaty w odbywających się równolegle 22 panelach.
Wykłady przewodnie wygłosili: prof. Wai Chee Dimock, autorka pojęcia „deep time’ oraz czołowa badaczka zjawisk transkulturowych w dobie antropocenu, reprezentująca uniwersytety Yale i Harvarda; prof. Julia Fiedorczuk, wybitna amerykanistka, poetka, powieściopisarka, eseistka i tłumaczka z Uniwersytetu Warszawskiego; prof. Wiesław Kuhn, wytrawny znawca kultury i literatury amerykańskiego Południa, reprezentujący Wydział Anglistyki UAM.
Konferencji towarzyszyło spotkanie z wybitnym poetą amerykańskim, Forrestem Ganderem, znanym polskim czytelnikom z tomów Bądź blisko (2020) oraz Podwojone życie (2023), przełożonych przez Julię Fiedorczuk. Prof. Gander jest również prozaikiem, tłumaczem, ekokrytykiem i geologiem, którego twórczość, nagrodzona m.in. Pulitzerem, doskonale wpisuje się w temat konferencji PTSA. Wśród przekładanych przez niego poetów znaleźli się m.in. Pablo Neruda, Pura López-Colomé, Coral Bracho i Kiwao Nomura.
Wykład przewodni prof. Dimock, pt. „Długa historia pandemii” [ang. A Long History of Pandemics] dotyczył konsekwencji jakie dla rdzennych narodów Stanów Zjednoczonych miały kolejne epidemie spowodowane kontaktami z przybyszami z Europy, włącznie z Covidem-19. Przyjmując perspektywę głębokiego czasu, prof. Dimock dowodziła, iż rdzenne narody Ameryki, dzięki najnowszym technologiom i sztucznej inteligencji, potrafią stawiać opór różnym formom unicestwienia ich kultur. Wykład prof. Fiedorczuk, pt. „‘Ta wyludniona cisza’: wyobraźnia geologiczna w najnowszej poezji północnoamerykańskiej” [ang. ‘That depopulated silence’: Geological imagination in recent North American Poetry], stanowił pogłębiony namysł nad konfliktem różnych temporalności i skal czasowych, który, jak zauważa badaczka, „kształtuje nasz krajobraz afektywny na różne sposoby (w tym na niełatwą mieszankę poczucia zbiorowej ludzkiej nadodpowiedzialności i jednostkowej bezradności), ale prowadzi również do (ponownego) odkrycia pokrewieństwa między gatunkami organicznymi i mineralnymi”. Prof. Fiedorczuk skupiła się na sposobach, w jakich północnoamerykańscy poeci, w tym Ed Roberson, Don McKay, Brenda Hillman i Forrest Gander, „eksponują geos jako fundamentalny aspekt planetarnego metabolizmu”.
Wyjątkowym wydarzeniem towarzyszącym konferencji było spotkanie z Forrestem Ganderem – znanym amerykańskim poetą, tłumaczem, komparatystą, powieściopisarzem i geologiem, związanym z Uniwersytetem Browna, w Providence, stanie Rhode Island. Forrest Gander jest autorem kilkunastu tomów poetyckich, dwóch powieści, zbioru esejów oraz przekładów poezji z języka hiszpańskiego i japońskiego. Przy wielu książkach poeta współpracował z innymi artystami, reprezentującymi różne dziedziny sztuki, kultury i języki. Realizował projekty z malarzami, fotografami, kompozytorami, rzeźbiarzami, muzykami, choreografami, tancerzami. Jego najbardziej znany tom poetycki to Be with (2018), za który otrzymał prestiżową Nagrodę Pulitzera w dziedzinie poezji. Inne wyróżnione tomy to Core Samples from the World (2011), który znalazł się wśród finalistów dwóch ważnych amerykańskich nagród: Nagrody Pulitzera oraz National Book Critics Circle Award; Eye Against Eye (2005), Torn Awake (2001) oraz Science & Steepleflower (1998). Dwie najnowsze książki poety to Knot (2022), oraz Twice Alive (2021). Ten ostatni tom właśnie ukazał się także w Polsce w przekładzie Julii Fiedorczuk pod tytułem Podwojone życie (Ossolineum). Forrest Gander jest również autorem zbioru esejów pt. A Faithful Existence: Reading, Memory and Transcendence (2005) oraz dwóch powieści: As Friend (2008) i The Trace (2014). Jak zauważa Julia Fiedorczuk w posłowiu do Podwojonego życia, „polifoniczny charakter twórczości Gandera odzwierciedla jego przeświadczenie, że na każdą tożsamość składają się liczne zjawiska, procesy i byty. Komunikacja nie jest przymiotem wyłącznie ludzkim, w każdym zakątku ziemi toczą się rozmowy, każda wypowiedź – także wypowiedź poetycka – jest częścią planetarnego chóru”. Jako literaturoznawca wraca do źródeł indyjskiej literatury sangam, jako geolog adaptuje język nauki do poruszającego, intymnego dialogu” (ze strony Wydawnictwa Ossolineum).
Rozmowa z prof. Ganderem (zorganizowana pod patronatem Prezydenta Miasta w ramach programu „Akademicki Poznań”) dotyczyła jego twórczości poetyckiej, translatorskiej i naukowej. Spotkanie noszące tytuł „Ekologia Intymności: O porostach i erosie” [ang. An Ecology of Intimacies: On Lichens & Eros] było otwarte dla szerokiej publiczności i tłumaczone symultanicznie na język polski przez dwóch tłumaczy z WA – dra Marcina Turskiego i dr Katarzynę Burzyńską. Wiersze poety w polskich przekładach czytała ich autorka – Julia Fiedorczuk. Poeta odpowiadał także na pytania publiczności, która reagowała wzruszeniem na hipnotyzujący dwugłos poety i jego polskiej tłumaczki. Słuchacze i słuchaczki chętnie włączyli się w dyskusję na temat związków poezji z geologią, kalifornijskich krajobrazów w wierszach poety, roli naukowego opisu oraz przekładu w twórczości autora Podwojonego życia.
Cykl wykładów przewodnich zamknął w ostatnim dniu obrad prof. Wiesław Kuhn z Wydziału Anglistyki. W arcyciekawym wykładzie pt. tytułem "Nowa planeta pani Shortley: Inne geografie i głęboki czas w modernizmie amerykańskiego Południa", prof. Kuhn wykazał, iż południowy modernizm w USA można interpretować jako próbę zmierzenia się z nieznanym, globalnym Południem, które wyłoniło się w wyniku zmian geopolitycznych związanych z pierwszą wojną światową. Pisarze tacy jak William Faulkner, Robert Penn Warren, James Agee, czy Zora Neale Hurston, próbowali znaleźć symboliczny język dla zjawisk takich jak "nowa śmierć", tworzenie bezpaństwowych narodów na mocy Traktatu Wersalskiego, gwałtowne ubożenie farmerów wobec światowym kryzysu gospodarczego, a także wobec populistycznych dyktatur w Europie.
W pierwszym dniu obrad uczestnicy konferencji oraz studenci i pracownicy Wydziału Anglistyki mieli także okazję spotkać się z przedstawicielkami Polskiej Komisji Fulbrighta Justyną Janiszewską i Anną Kertyczak, które przedstawiły „ekosystem Fulbrighta” – a więc z szeroką i wieloaspektową działalność Komisji, obejmującą wymianę naukową między Polska a USA, współpracę z absolwentami programu Fulbrighta, a także różne programy mentoringowe.
Konferencji towarzyszyły również dwa warsztaty metodologiczne dla doktorantów poprowadzone przez naszą główną prelegentkę, Prof. Wai Chee Dimock, oraz prof. Pawła Frelika z Ośrodka Studiów Amerykańskich na Uniwersytecie Warszawskim.
Kolejna konferencja PTSA odbędzie się na Uniwersytecie w Białymstoku i jej tematem będzie gościnność.
Autorki: dr Elżbieta Wilczyńska i Paulina Ambroży
