„Zdrowie psychiczne studentów i preferowane formy pomocy” to temat raportu z badań przeprowadzonych na UAM w ubiegłym roku.
Celem badań było określenie poziomu zdrowia psychicznego, ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych oraz stwierdzenie, jaki rodzaj pomocy
psychologicznej i/lub psychiatrycznej jest w razie potrzeby preferowany. Badanie było anonimowe, dostępne online od IX do XII 2021; składało
się z kilku części, które posłużyły do zebrania danych socjodemograficznych studentów, doświadczeń związanych ze zdalną nauką i egzaminami, zdarzeń trudnych i otrzymanego wsparcia podczas pandemii, zadowolenia z życia i spektrum różnych trudności i zaburzeń psychicznych oraz preferowanych form korzystania z pomocy w zakresie zdrowia psychicznego. W badaniu wzięło udział 2977 studentek i studentów, czyli około 10% wszystkich studiujących.
Zdecydowana większość, bo 73% badanych to kobiety, 21% to mężczyźni, natomiast 4% określało siebie jako osoby innej płci, pozostali woleli płci nie podawać. Prawie 64% badanych studiuje na studiach licencjackich, 36% na magisterskich, stacjonarnie 82%. Wiek badanych mieścił się w przedziale 18 – 48 lat; najliczniejszą grupę stanowiły kobiety w wieku 20 – 21 lat.
Połowa badanych twierdziła, że są singielkami/singlami, 45% deklarowało, że są związkach partnerskich, z czego 15% mieszkało razem z partnerem/partnerką. Okazało się, że 12,2% miało dzieci lub spodziewało się dziecka. Około 31 % mieszkało z rodzicami, tylko 6% w akademikach, pozostałe osoby w wynajętych lokalach. Prawie 1/3 pochodzi ze wsi lub małych miasteczek, a pozostali z miast od 200 tys. mieszkańców. Oceniając swoją sytuację finansową, około 40% badanych twierdziło, że jest ona dobra, 38%, że „od czasu do czasu mogę pozwolić sobie na drobne przyjemności”, natomiast 28% podkreślało, że musi bardzo oszczędzać. Prawie 40% utrzymuje się ze stałej lub dorywczej pracy, 9% ze stypendium, pozostali mają inne źródła utrzymania (rodzice, partner).
Jeszcze przed Covid-19 prawie 39% badanych cierpiało z powodu depresji, zaburzeń lękowych i innych zaburzeń psychicznych, a 6% na poważne choroby np. serca czy nowotwory. Myśli samobójcze zgłaszała ponad połowa, natomiast próby samobójcze podejmowała co 5 osoba badana. 1% badanych ma orzeczenie o niepełnosprawności. Zakażenie covidem przeszło 24% badanych, a 64% doświadczyło także choroby bliskich osób, a 13% ich śmierci. Odpowiednio 32% i 34% doświadczyło tej choroby jako sytuacji bardzo lub skrajnie trudnej. Tylko 10% studentek i studentów cierpiących z powodu problemów psychicznych korzysta z pomocy publicznej służby zdrowia, 18% z psychoterapii indywidualnej bądź grupowej w placówkach niepublicznych. Z farmakoterapii jako wyłącznej formy pomocy korzysta 21%. Tylko 1% studentów korzysta z pomocy poradni wsparcia psychologicznego UAM.
Większość studentek i studentów jest zadowolona z osiągnięć akademickich zarówno w ostatnim roku, jak i tych przed pandemią. Przeszło połowa badanych studentów bez większych trudności zaadaptowała się do nauczania zdalnego. Tylko 28% oceniło tę sytuację jako bardzo trudną, przysparzającą nadal dużego stresu.
Obecnie 2/3 badanych nie angażuje się w jakąkolwiek aktywność poza studiowaniem. Jeśli natomiast są aktywni, to jako wolontariusze lub angażują się w badania naukowe, działalność kół naukowych oraz sport. Podczas pandemii 58% badanych nie podtrzymywało więzi z koleżankami i kolegami ze studiów, tylko 15% utrzymywało częste kontakty. Relacje społeczne większości badanych ograniczały się do kontaktów z członkami rodziny. Wśród trudności psychicznych diagnozowano trzy obszary: konsekwencje doświadczeń traumatycznych, poziom trwałych problemów w funkcjonowaniu osobowości i symptomy trudności natury emocjonalnej.
Doświadczenia traumatyczne to zagrożenie życia lub zdrowia, powodujące różne konsekwencje, np. natrętne wspomnienia, podenerwowanie, nadmierną czujność. Studenci zgłaszali wydarzenia traumatyczne w różnych okresach życia, najczęściej w okresie między 1-5 lat przed badaniem. Z odpowiedzi wynika, że około 50% osób odczuwa znaczne konsekwencje wynikające z doświadczania sytuacji o charakterze traumatycznym. Analizowano także nieprawidłowości w funkcjonowaniu osobowości w zakresie poczucia „ja” (np. stabilności poczucia tożsamości) i funkcjonowania w relacjach interpersonalnych (np. bliskości i empatii). Te trudności zwykle istnieją niezależnie od okoliczności w wielu sytuacjach osobistych i społecznych.
Z badań wynika, że ponad połowa uczestników deklaruje tego typu trudności o różnym nasileniu. Badano ujawnianie się symptomów somatycznych (np. bóle głowy, pleców, kończyn, problemy z układem pokarmowym), które są przejawem trudności emocjonalnych. Ponad 32% badanych zadeklarowało umiarkowane, a 24% poważne nasilenie symptomów somatycznych. Dalej analizowano stan psychiczny określany jako depresja, charakteryzujący się m.in. poczuciem przygnębienia, problemami ze snem, apetytem, motywacją oraz poczuciem głębokiego niezadowolenia z siebie, któremu może towarzyszyć chęć zrobienia sobie krzywdy. W badanej grupie studentów i studentek umiarkowany stopień nasilenia objawów depresyjnych w ciągu 2 tygodni przed badaniem deklarowało 23,5%, a poważny około 32%.
Dalej szacowano objawy lękowe – dwie grupy symptomów obejmujące lęk napadowy, czyli ataki paniki oraz inne mniej nagłe, ale dłużej trwające objawy lęku (uczucie zdenerwowania, rozdrażnienia, niepokoju lub obawy o różne sprawy). Wśród badanych osób występowanie ataków paniki zgłosiło 16,4%, natomiast inne objawy lękowe zadeklarowało 25,3 % studentek i studentów. Przeanalizowano problemy z odżywianiem się w dwóch postaciach – bulimii oraz napadów objadania się; oba problemy związane są z jedzeniem w krótkim czasie znacznej ilości pożywienia i poczuciem braku kontroli nad jedzeniem. Wśród respondentów 3,5% zgłosiło symptomy bulimii, zaś 12% deklaruje problemy z napadami objadania się. Szacowano trudności związane z utratą kontroli nad spożywaniem alkoholu, takie jak picie pomimo sugestii lekarza o zaprzestaniu używania alkoholu z powodu problemów ze zdrowiem, picie alkoholu podczas pełnienia obowiązków, spóźnienie się do pracy lub na inne zajęcia z powodu picia, problemy w relacjach z innymi ludźmi podczas picia alkoholu lub prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu. Wśród osób badanych około 80% zgłosiło co najmniej jeden objaw istotnych trudności związanych z używaniem alkoholu.
Zdrowie psychiczne definiuje się nie jako brak objawów zaburzenia, ale jako stan dobrostanu emocjonalnego, psychicznego i społecznego, w którym człowiek realizuje swój potencjał, potrafi poradzić sobie z normalnym stresem życiowym, pracować produktywnie i jest w stanie wnieść wkład do swojej społeczności. Prawie połowa badanych ocenia poczucie dobrostanu na poziomie bliskim wartości średniej, pozostali poniżej. Ta pierwsza grupa, pomimo długotrwałych trudności na wielu płaszczyznach życia, potrafi w zadawalającym stopniu realizować cele i zadania związane z swoimi rolami społecznymi.
Wśród badanych 21, 9% osób zadeklarowało chęć skorzystania z jednej z wielu wskazanych form pomocy psychologicznej (np. wsparcia w kryzysie, terapii krótkoterminowej indywidualnej i/lub grupowej, treningów rozwoju osobistego), natomiast z pomocy psychiatrycznej aż 52, 3% Grupy studentek i studentów, deklarujących skorzystanie z farmakoterapii, różnią się od grupy osób wskazujących na potrzebę pomocy psychologicznej niektórymi cechami środowiskowymi i psychicznymi.
Deklaracje wyboru pomocy psychiatrycznej pozostają w związku ze złą sytuacją finansową, słabym wsparciem ze strony rodziny, obawami o przyszłość ekonomiczną i dochodami z pracy dorywczej. Osoby, podejmujące próby samobójcze i mające myśli o samobójstwie, częściej chcą skorzystać z psychiatry niż ci, którzy takich prób nie podejmowali. Preferencje do skorzystania z pomocy psychologicznej nasilają się wraz z doświadczaniem silniejszego wsparcia rodziny (lub braku potrzeby korzystania z pomocy!). Do korzystania z pomocy psychologa trochę bardziej skłaniają się osoby nie podejmujące prób samobójczych, z nasilonymi objawami zespołu stresu potraumatycznego, zaburzeniami pod postacią somatyczną, napadami paniki oraz niskim poczuciem
dobrostanu.
Podsumowując: po pierwsze, prawdopodobnie w badaniach wzięły udział osoby, dla których zdrowie psychiczne z różnych względów, w tym osobistych, jest bardzo ważne; po drugie preferencje wyboru źródeł pomocy okazały się istotnie związane z ogólną sytuacją finansową i ekonomiczną badanych i naturą ich problemów psychicznych; po trzecie, pomoc psychologiczna i psychiatryczna w ramach UAM jest niezbędna, a wyniki badań wskazują na kierunki jej rozwoju.
Autorki dziękują za pomoc w opracowaniu wyników dr. Pawłowi Klece z Wydziału Psychologii i Kognitywistyki UAM
Czytaj też: Prof. Lidia Cierpiałkowska. Po pierwsze pomagać
