Przyzwyczailiśmy się już do tego, że dostęp do większości naszych artykułów jest otwarty. Coraz częściej też otwieramy materiały powiązane z naszą publikacją – narzędzia badawcze, kody analiz czy dane badawcze. Ten ostatni element zdaje się obecnie odgrywać kluczową rolę w dyskusji o otwartej nauce. Z jednej strony wielu autorów unika bowiem publicznego udostępniania danych, które zebrali w ramach własnych badań, z drugiej – coraz więcej czasopism i instytucji finansujących naukę wymaga udostępniania danych. Ponadto, wiele z udostępnionych danych jest słabo przygotowanych od strony technicznej lub wybrakowanych. W repozytoriach danych badawczych można więc znaleźć materiały niekompatybilne, niekompletne, a czasem także naruszające anonimowość lub prawo. Dlatego też działając w takich organizacjach, jak European Open Science Cloud, próbujemy opracować europejskie standardy dla udostępnianych danych naukowych. Natomiast tworząc Action Plan w ramach HR Excellence in Research, zaprojektowaliśmy zasady udostępniania danych badawczych na UAM, które odzwierciedlają zarówno europejskie wytyczne w tym zakresie, jak i krajowe oraz uczelniane przepisy. Od połowy kwietnia wraz z Moniką Theus i Marią Kuczkowską z Biblioteki Uniwersyteckiej rozpoczniemy szkolenia dla pracowników dotyczące tych zasad. Będą one tak zaplanowane, by oprócz szczegółowego omówienia wytycznych wprowadzić uczestników do świata udostępniania danych i pokazać, gdzie na UAM można znaleźć pomocne informacje dotyczące tych kwestii. Ponadto zaprezentujemy dostępne na UAM narzędzia udostępniania danych, na przykład powstające właśnie instytucjonalne repozytorium danych. Podczas szkoleń będzie także sporo czasu na dyskusję. Informacje o datach szkoleń i sposobie zapisów przekażemy na przełomie marca i kwietnia poprzez list ogólnouczelniany. Podczas samych szkoleń zaprezentujemy wszystkie zasady, już teraz jednak przedstawiamy najważniejsze ich elementy: 

1/ Naukowcy UAM powinni podjąć wszelkie możliwe starania, by udostępniać dane badawcze stanowiące efekt realizowanych w Uniwersytecie badań. 

2/ Dane powinny być udostępniane do bezpłatnego, powtórnego użycia bez barier prawnych i technicznych co najmniej w zakresie wymaganym do weryfikacji wyników badań. 

3/ Dane powinny być udostępniane w taki sposób, aby mogły być powtórnie wykorzystane.

4/ Dane powinny być udostępniane w uznanych repozytoriach dziedzinowych, wykorzystywanych przez najlepsze zespoły naukowe zajmujące się tematyką bliską realizowanemu projektowi. 

5/ W przypadku niemożności skorzystania z repozytorium dedykowanego danej tematyce bądź gdy takiego brakuje, dane powinny być udostępnione w repozytorium danych badawczych UAM. 

6/ Należy unikać kilkakrotnego udostępniania tych samych danych w różnych repozytoriach. 

7/ W przypadku badań prerejestrowanych (pre-registered) należy podjąć starania, by dane zostały udostępnione w repozytorium powiązanym z portalem, na którym projekt został zarejestrowany. 

8/ W przypadku badań wymagających opinii komisji etyki należy we wniosku do komisji opisać sposób udostępniania danych, uwzględniając nazwę repozytorium oraz to, które dane, kiedy i w jakiej formie mają być udostępnione. 

9/ W przypadku badań z udziałem ludzi należy uzyskać zgodę uczestników (lub ich prawnych opiekunów) na udostępnienie danych. Przygotowując dane do udostępnienia, należy przestrzegać wszelkich standardów w zakresie anonimowości. W sytuacji niemożliwości przestrzegania tych standardów w publikacji powinna być wyjaśniona przyczyna nieudostępnienia danych, najlepiej poparta rekomendacją komisji etyki. 

10/ Niezależnie od typu prowadzonych badań na etapie ich projektowania należy przygotować plan zarządzania danymi (jeżeli badania finansowane są ze środków zewnętrznych, trzeba uwzględnić w nim wytyczne grantodawcy odnośnie do udostępniania danych). 

11/ Publikując artykuł powiązany z zestawem udostępnionych danych, należy podać w nim miejsce ich zdeponowania (wskazując nazwę repozytorium oraz link lub kod), najlepiej w sekcji Data Availability Statements. W oświadczeniu można zawrzeć informacje o nałożonym na dane czasowym embargo, należy jednak wtedy wyjaśnić przyczyny i okres jego obowiązywania. 

12/ Udostępniając dane badawcze, należy przestrzegać zasad FAIR (Findable, Accessible, Interoperable, Reusable). 

13/ Dane powinny być udostępniane z poszanowaniem przepisów prawa i dobra badanych, a także z uwzględnieniem interesów współpracowników i Uniwersytetu.