Prof. Eliza Karmińska: - Dwa lata temu miałam przyjemność udzielić wywiadu “Życiu Uniwersyteckiemu” na temat odkrytego przeze mnie plagiatu tłumaczeniowego baśni braci Grimm oraz prac nad przekładem pierwszego wydania zbioru „Kinder- und Hausmärchen” Jakuba i Wilhelma Grimmów.
W rozmowie opublikowanej w lutym 2019 roku opowiadałam także o współpracy z prof. Holgerem Ehrhardtem, germanistą z Kassel, który na tamtejszym uniwersytecie piastuje jedyną na świecie katedrę badań nad spuścizną braci Grimm. To właśnie w Kassel Grimmowie spędzili najbardziej twórcze lata swego życia i właśnie tutaj zbierali, a potem opublikowali słynne na całym świecie „Baśnie dla dzieci i dla domu”.
Jesienią 2019 roku dzięki stypendium organizacji DAAD i na zaproszenie uniwersytetu w Kassel rozpoczęłam profesurę gościnną w katedrze badań Grimmowskich. W ramach mojego stażu dydaktycznego prowadziłam zajęcia dla studentów, brałam udział w egzaminach, miałam możliwość uczestnictwa w radach wydziału i w komisjach habilitacyjnych.
Przed wyjazdem do Kassel zastanawiałam się, co nowego o twórczości braci Grimm mogłabym opowiedzieć w ich ojczyźnie. W ramach prowadzonych przeze mnie zajęć postanowiłam pokazać, jak te najważniejsze bodaj teksty kultury niemieckiej czytane są za granicą i w jaki sposób ich odbiór kształtowany jest przez przekład. Moi niemieccy studenci zaskoczeni byli odmienną recepcją baśni, znanych im przecież od dzieciństwa. Z kolei uczestnicy zajęć wywodzący się z innych krajów dzielili się swoimi doświadczeniami, dzięki czemu mogliśmy porównywać recepcję baśni braci Grimm w różnych językach i kulturach oraz znaleźć różnice i podobieństwa w odbiorze Grimmowskich fabuł we Francji, Hiszpanii, Rosji czy w Chinach. Od studentki z Albanii dowiedziałam się przykładowo, że poznawała ona baśnie Grimmów poprzez tureckie ekranizacje, była więc przekonana, że jej ulubiona Królewna Śnieżka wywodzi się z Turcji…
Czas spędzony w Kassel zaowocował także dalszymi planami naukowymi. We współpracy z prof. Ehrhardtem kontynuuję pracę nad krytycznym przekładem pierwszego wydania zbioru Kinder- und Hausmärchen. Analiza pierwotnych wersji baśni pozwoliła mi na sformułowanie nowej hipotezy badawczej dotyczącej recepcji baśni braci Grimm w Polsce. Dotąd uważałam, że głównym źródłem swoistości polskiego odczytywania baśni Grimmów jest po pierwsze szczególna tradycja translatorska prowadząca do udomowienia tych tekstów, po drugie, stosunkowo późna data pierwszych polskich tłumaczeń (1895/1896 rok) oraz po trzecie, co dość oczywiste w relacjach polsko-niemieckich, trudna wspólna historia.
Obecnie coraz wyraźniej widzę, że istotnym czynnikiem warunkującym recepcję tych fabuł w danym języku jest pytanie, który wariant edycyjny oryginału wszedł do kanonu języka docelowego. Przykładowo w Wielkiej Brytanii rozpoczęto przygodę z Grimmami od wydania drugiego z roku 1819, dzięki czemu do obiegu czytelniczego weszły teksty w bardziej swobodnym kształcie, co zresztą dobrze oddaje tytuł pierwszego angielskiego tłumaczenia, czyli Popular Stories.
Tymczasem w polszczyźnie znamy wyłącznie wydanie siódme z roku 1857: wydanie najbardziej dopracowane redakcyjnie przez Wilhelma Grimma, ale również przez to wydanie najbardziej zdydaktyzowane i dostosowane do gustu i etyki epoki Biedermeieru. Czytelnicy w takich krajach jak Dania czy Wielka Brytania, które przyswoiły baśnie Grimmów w tłumaczeniach opartych na wcześniejszych edycjach, nie odbierają ich jako szczególnie ponurych czy krwawych. Z tego właśnie powodu bardzo ważne jest, by także w języku polskim dostępne były wcześniejsze wydania zbioru Kinder- und Hausmärchen, bliższe pierwotnym przekazom.
W ramach moich prac nad krytycznym przekładem pierwszego wydania baśni udało mi się w Kassel przygotować wybór baśni z drugiego wydania z roku 1819, które również nie było dotąd tłumaczone na język polski. Baśnie wybrane braci Grimm na podstawie II wydania z 1819 roku, które ukażą się już w kwietniu bieżącego roku nakładem wydawnictwa Media Rodzina, stanowić będą ważny wkład w poszerzanie naszej wiedzy o zbiorze baśni Jakuba i Wilhelma Grimmów.
Czytaj też: Prof. Eliza Karmińska. Baśniowa afera
