Projekt „Gdy nauka jest kobietą” rozpoczął się w 2018 roku. Wówczas na wniosek rektora UAM prof. Andrzeja Lesickiego i z inicjatywy ówczesnej prorektor UAM prof. Bogumiły Kaniewskiej powołany został naukowczyń, naukowców, a także przedstawicielek administracji. Zespół ten realizuje działania na wielu płaszczyznach, analizując zarówno sytuację kobiet na UAM badając historię (czy raczej herstorię) pierwszych naukowczyń, jak i inicjując wydarzenia popularnonaukowe. 

- Wymienić można wiele czynników, które sprawiają, że ścieżki karier kobiet i mężczyzn kształtują się inaczej – mówi prof. Grażyna Gajewska. Do najważniejszych należą: stereotypy dotyczące sztywnych ról społecznych ze względu na płeć; systemowe, wspólnotowe, jak i interpersonalne praktyki wspierające dyskryminację; niewystarczające mechanizmy instytucjonalnego, prawnego oraz ekonomicznego promowania równości oraz różnorodności. Aby dociec, dlaczego tak się dzieje, gdzie i jak można temu zaradzić, trzeba jednak wyjść poza te ogólne stwierdzenia i przeprowadzić rzetelne badania, które obejmą różne poziomy oraz kategorie w odniesieniu do konkretnych instytucji/wspólnot, np. uniwersytetów. W każdym kraju, ze względu na kontekst kulturowy, prawo, normy społeczne wygląda to trochę inaczej. Także na uczelniach wyższych kwestie te kształtują się rozmaicie – chociażby ze względu na taką lub inną strukturę organizacyjną, wdrożone procedury, formalne i nieformalne relacje między pracownikami. W UAM w ramach projektu „Gdy nauka jest kobietą” zrealizowaliśmy już kilka badań pilotażowych, po których przedstawialiśmy władzom uczelni rekomendacje. Teraz nadszedł czas na kolejne zadania. 

Pod koniec ubiegłego roku prof. Grażyna Gajewska pozyskała grant z  Université Paris Dauphine. Pozwoli on poszerzyć obszar prowadzonych obecnie badań o doświadczenia kobiet z wydziałów ścisłych. - Université Paris Dauphine wraz z przylegającą do niego fundacją od lat promują badania i strategie wdrożeniowe, dotyczące równości i różnorodności na uczelniach wyższych. W tym zakresie realizują programy równościowe UNESCO i Unii Europejskiej. Konkurs, w którym wzięłam udział, dotyczy zbadania przyczyn niskiej reprezentacji kobiet w naukach ścisłych i wolniejszego względem mężczyzn tempa awansu zawodowego. Konkurs skierowany był do szerokiego kręgu społeczności uniwersyteckiej niezależnie od kraju, czy tytułu naukowego. Złożono ponad 60 wniosków, do realizacji zakwalifikowano 5, w tym ten z UAM.  

Zwycięski grant będzie dotyczył karier kobiet pracujących na Wydziale Matematyki i Informatyki oraz na Wydziale Fizyki. Jak podkreśla prof. Gajewska, to będzie nowe doświadczenie dla zespołu „Gdy nauka jest kobietą”, który tworzą przedstawiciele nauk humanistycznych i społecznych.  

Ze strony UAM badania prowadzić będą prof. Grażyna Gajewska, dr hab. Iwona Chmura-Rutkowska, prof. Edyta Głowacka-Sobiech i Katarzyna Wala. Partnerem UAM będzie Czerniowiecki Uniwersytet Narodowy im. Jurija Fedkowycza na Ukrainie. Badania na obu uczelniach będą prowadzone równocześnie. Chodzi o to, aby porównać wyniki i zobaczyć, na ile są one wyjątkowe, a na ile obrazują zjawiska obecne na innych uczelniach.  

Kwestionariusze zostaną rozesłane do wszystkich pracowników oraz pracownic naukowych z wymienionych wydziałów. - By mówić o ścieżkach i tempie karier kobiet, trzeba je porównać z tymi samymi kategoriami w odniesieniu do mężczyzn – mówi prof. Gajewska. – Dlatego o wypełnienie ankiet poprosimy zarówno panie, jak i panów. Ważne są nie tylko liczby, zestawienia, statystyki, lecz także to, jak kobiety i mężczyźni postrzegają siebie samych na uczelni, jak rozumieją swoją rolę naukowca/naukowczyni, gdzie widzą ograniczenia dla realizacji własnych planów zawodowych. Nie chodzi tu wyłącznie o porównanie stopni naukowych, lecz także o dystrybucję władzy, uznania, prestiżu, dostęp do projektów naukowych, finanse. Itd. Dane statystyczne już znamy, wypadają zdecydowanie na niekorzyść kobiet. Chcemy się dowiedzieć, dlaczego tak jest. Czy kobiety rezygnują z pracy naukowej ze względów finansowych, czy z innych powodów nie są zainteresowane zdobywaniem kolejnych stopni naukowych, a może uniemożliwia im to sytuacja rodzinna? Chcemy zrozumieć, jak kobiety postrzegają swoje miejsce w nauce - mówi. 

Podobne badania dotyczące sytuacji kobiet w naukach ścisłych przeprowadzono na kilku uczelniach w Polsce. W latach 2015-2018 w ramach europejskiego projektu GENERA badania przeprowadzono w jednym z oddziałów PAN. Opublikowano także raport z badań przeprowadzonych na wszystkich wydziałach Uniwersytetu Gdańskiego. Takie działania podjęto także na Uniwersytecie Jagiellońskim, wkrótce udostępniony zostanie raport z badań. 

- Jak widać, coraz więcej uczelni w Polsce przeprowadza takie badania, by następnie opracować rekomendacje dla władz rektorskich. Teraz działania takie podjęte zostaną w UAM. Celem, który chcemy osiągnąć – kontynuuje prof. Gajewska – jest uniwersytet, w którym kobiety i mężczyźni, dziewczęta oraz chłopcy, w całej swej różnorodności, będą mogli swobodnie podążać wybraną przez siebie ścieżką rozwoju naukowego, będą mieli równe szanse rozwoju i w równym stopniu będą uczestniczyć we wspólnocie uniwersyteckiej. 

Docelowo, badania dotyczące równości i różnorodności ze względu na płeć przeprowadzone zostaną na wszystkich wydziałach UAM. 

zob.też.