Wyniki badań DNA mieszkańców terenów dzisiejszej Polski i Ukrainy z epoki brązu, sprzed 3500 lat, wskazują, że byli oni potomkami łowców-zbieraczy z Europy Północno-Wschodniej. Opublikowano je w „Nature Communications”, a projektowi finansowanemu przez NCN przewodził prof. Przemysław Makarowicz z Wydziału Archeologii UAM w Poznaniu.
Badania opublikowane na łamach czasopisma są pierwszymi zakrojonymi na tak dużą skalę analizami DNA społeczności, które żyły na terenie dzisiejszej Polski i Ukrainy w epoce brązu. Wnoszą istotny wkład w badanie historii genetycznej naszych przodków. Otrzymane wyniki pokazują, że społeczności łowiecko-zbierackie, które do tej pory uznawano za raczej biernych uczestników procesów demograficznych kształtujących europejską pulę genów, w rzeczywistości brały w nich czynny udział, a w środkowej epoce brązu odgrywały istotną rolę.
Struktura genetyczna ludności Europy Środkowo-Wschodniej, w tym także ze współczesnej Polski i Ukrainy, została ukształtowana przez procesy demograficzne obejmujące przede wszystkim migracje ludzi. Największe z nich dotyczyły rozprzestrzeniania się w kierunku Europy Zachodniej neolitycznych rolników z Bliskiego Wschodu ponad osiem tysięcy lat temu oraz społeczności pasterskich ze stepów czarnomorsko-kaspijskich do Kotliny Karpackiej i na Bałkany około pięciu tysięcy lat temu. Oba te procesy są dobrze rozpoznane dzięki bezpośrednim analizom genetycznym opartym na badaniu DNA wyizolowanego ze szczątków kostnych.
Historia demograficzna Europy Środkowo-Wschodniej po okresie neolitu pozostaje jednak słabo zbadana, mimo że region ten znajduje się na styku różnych stref ekologicznych i wpływów kulturowych. To tutaj kulturowi i genetyczni spadkobiercy pasterzy ze stepu z wczesnej epoki brązu ustąpili miejsca społecznościom ze środkowej epoki brązu, utożsamianym z tzw. trzcinieckim kręgiem kulturowym, charakteryzującym się unikalnymi cechami. Oryginalna obrzędowość pogrzebową tych społeczności wyróżniała dominacja pochówków zbiorowych, których skala była wcześniej obserwowana tylko w grobach megalitycznych z neolitu. Kwestia, w jakim stopniu to ponowne pojawienie się starszych tradycji było wynikiem migracji, a w jakim jedynie zmian społecznych, jest przedmiotem debaty.
W naszej publikacji prezentujemy po raz pierwszy wyniki badań DNA niemal stu osób z epoki brązu, zamieszkujących tereny dzisiejszej Polski i Ukrainy 4200-3200 lat temu. Wyniki naszych analiz dowodzą, że na przełomie wczesnej i środkowej epoki brązu (około 3800 lat temu) doszło do innej migracji, która w sposób istotny zmieniła genetycznie badane przez nas populacje. Efektem tej migracji była przede wszystkim zwiększona ilość komponentów genetycznych pochodzących od łowców-zbieraczy z mezolitu i paleolitu.
W świetle wyników naszych badań można sądzić, że migrantami i jednocześnie nosicielami łowiecko-zbierackich komponentów genetycznych były społeczności z północno-wschodniej Europy, w tym krajów bałtyckich, Białorusi, ale też północno-wschodniej Polski.
Nasze badania wykazały, że we wspomnianej migracji uczestniczyli głównie mężczyźni, co może wyjaśniać zaobserwowaną przez nas istotną zmianę w dominujących liniach męskich w epoce brązu. Cały proces musiał być jednak bardzo złożony, ponieważ zaproponowany przez nas model nie wyklucza udziału potomków neolitycznych społeczności rolniczych.
Ponadto dzięki przeprowadzonym badaniom wykazaliśmy, że w populacjach ze środkowej epoki brązu, które zasiedlały teren współczesnej Polski, w pochówkach zbiorowych charakterystycznych dla tych społeczności znajdujemy kilka pokoleń osób blisko spokrewnionych ze sobą, głównie w linii męskiej.
W interdyscyplinarnym zespole naukowców oprócz autora znaleźli się też: dr Anna Juras, prof. Mirosława Dabert i mgr Agnieszka Breszka z Wydziału Biologii oraz prof. Marcin Ignaczak, dr. Jana Romaniszyn, prof. Aleksander Kośko i prof. Marzena Szmyt z Wydziału Archeologii.
Czytaj też: Dr Anna Juras. Na tropie kopalnego DNA
