Nasz Uniwersytet jako jedna z pierwszych uczelni w Polsce dostrzegł celowość określenia stopnia, w jakim jego infrastruktura, zarządzanie i aktywność naukowo-dydaktyczna są przyjazne środowisku przyrodniczemu. Od kilku latach Uczelnia jest oceniana w rankingu GreenMetric.
Od kilku latach Uczelnia poddaje się corocznie ocenie w ramach światowego rankingu uniwersytetów (UI GREENMETRIC WORLD UNIVERSITY RANKINGS) prowadzonego przez University of Indonesia. W roku 2010, gdy inaugurowano ranking, w badaniu uczestniczyło 95 jednostek; w 2020 ranking obejmował już blisko tysiąc uniwersytetów z 84 krajów reprezentujących całe spektrum uwarunkowań społeczno-gospodarczych, politycznych i przyrodniczych. Prowadzący ranking wskazują na jego znaczenia przytaczając imponujące liczby charakteryzujące badane uczelnie. Grupują one blisko 18 milionów studentów i dysponują rocznie budżetem 7,5 mld dolarów przeznaczonym na ochronę środowiska i zrównoważony rozwój. Można więc stwierdzić, że uczestniczymy w rankingu o zasięgu światowym.
Systematycznie doskonalony zestaw kryteriów oceny jest obecnie ukierunkowany na realizację celów zrównoważonego rozwoju przyjętych przez ONZ. W obecnej wersji ocena obejmuje 39 kryteriów ujętych w sześciu grupach: położenie i infrastruktura, energia i zmiany klimatu, odpady, transport oraz edukacja. Uczelnie przesyłają odpowiedzi na pytania ankietowe wraz z materiałami stanowiącymi dowody, które są oceniane przez ekspertów UI GreenMetric oraz recenzentów. Wyniki są dostępne w internecie http://greenmetric.ui.ac.id/. Od kilku lat liderem rankingu jest Wageningen University&Research, za nim plasuje się Oxford University. W pierwszej dziesiątce są jeszcze dwa uniwersytety brytyjskie, dwa z Niderlandów i po jednym ze Stanów Zjednoczonych, Niemiec, Irlandii i Włoch.
W najnowszym rankingu UAM, jako najlepszy z Polski, znalazł się w pierwszej ćwierci najwyżej punktowanych uczelni zajmując 222 pozycję spośród 912 ocenianych. Uzyskany rezultat można oceniać z różnych punktów widzenia. W liczbach bezwzględnych jest to pozycja daleka od satysfakcjonującej, zwłaszcza, że wyższą punktację otrzymały uczelnie z różnych części świata.
Trzeba jednak wziąć pod uwagę możliwość, że poziom rzetelności danych przedstawianych w ankietach może być nierówny. Gdyby porównać się w ramach krajów Europy Środkowo-Wschodniej, to wyprzedzają nas trzy uczelnie z Węgier i jedna z Łotwy, choć tu pojawia się pytanie o reprezentatywność uczelni uczestniczących w badaniu. Innym problemem jest porównywalność przyjętych kryteriów szczegółowych pomiędzy uczelniami działających w bardzo różnych warunkach społeczno-ekonomicznych i przyrodniczych.
Na tym tle za niewątpliwy walor rankingu trzeba uznać możliwość samooceny uczelni w zakresie stosowanych standardów odnoszących się do różnych aspektów zrównoważonego rozwoju. Pozwala to określić sfery, gdzie należy pielęgnować osiągnięty już wysoki poziom na tle międzynarodowym oraz wyodrębnić te zakresy, w których istnieje największy potencjał do podnoszenia standardów.
Położenie i infrastruktura kampusu Morasko zostały dość wysoko ocenione spośród wyników cząstkowych uzyskanych przez nasz Uniwersytet w sześciu grupach kryteriów. Zadecydował o tym udział otwartych terenów zieleni, które zapewniają możliwość odbioru wód opadowych. Ocenę zaniża kontrowersyjny parametr powierzchni kampusu zajętej przez lasy. Można wnioskować, że potencjał do zmian w strukturze przestrzennej kampusu Morasko wiąże się z usprawnieniem połączeń transportem publicznym z centrum miasta, a przez to ze zmniejszeniem zapotrzebowania na miejsca parkingowe.
Energia i zmiany klimatyczne to grupa ośmiu kryteriów, która została proporcjonalnie najniżej oceniona. Ma to tym większe znaczenie dla końcowej punktacji, że wskaźnikom z tej grupy nadano największą wagę. Doceniono jedynie zastosowanie rozwiązań określanych jako „zielone budownictwo”, w tym zielone dachy.
Największe pole do poprawy jest w zakresie wprowadzania odnawialnych źródeł energii i zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. Bodźcem do szybkich zmian powinien okazać się system wsparcia ze środków publicznych dla pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Duży potencjał do pozytywnych zmian jest również w zakresie efektywności energetycznej budynków, w tym redukcji zużycia energii elektrycznej.
W dziedzinie gospodarki odpadami dokonał się w ostatnich latach skok jakościowy. Bardzo wysoko oceniono program recyklingu i redukcji zużycia papieru oraz plastiku, a także gospodarkę odpadami niebezpiecznymi i nieorganicznymi. Coraz bardziej restrykcyjne przepisy dotyczące gospodarki odpadami wymuszą niewątpliwie dalszy postęp, zwłaszcza związany z redukcją ilości wytwarzanych odpadów oraz lepsza ich segregacją.
Zagadnienia wody i jej ochrony ujęto w czterech wskaźnikach. Najwyższą liczbę punktów przyznano za wyposażenie obiektów w urządzenia do efektywnego wykorzystania wody, również działania na rzecz ochrony wód zostały ocenione wysoko. Na tym tle nisko oceniono wskaźnik zużycia wody z sieci wodociągowej, a przeciętną wielkość przypisano programowi odzyskiwania wody zużytej. W zakresie racjonalizacji zużycia wody mamy zatem spore rezerwy, co będzie miało rosnący wymiar ekonomiczny wraz ze wzrostem taryf za wodę.
Zagadnienia transportu obejmuje osiem wskaźników, które dają zróżnicowany obraz. Maksymalną ocenę otrzymało stymulowanie ruchu pieszego w obrębie kampusu, a wysoką wartość nadano liczbie inicjatyw na rzecz zmniejszenia udziału prywatnych pojazdów na kampusie. Czterem wskaźnikom przypisano poziom przeciętny. Są to: liczba samochodów i motocykli, polityka wspierająca pojazdy bezemisyjne, wielkość powierzchni parkingowej oraz istnienie programu ograniczenia powierzchni parkingów na kampusie.
Najniżej została oceniona jakość transportu autobusowego oraz udział pojazdów bezemisyjnych na kampusie. Przedstawiony zestaw wskaźników dotyczących transportu pokazuje, że wielkość i tempo zmian będzie w dużej mierze wynikiem polityki państwa i miasta wobec transportu publicznego i indywidualnego.
Ostatnia grupa dotyczy edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Na maksymalnym poziomie sklasyfikowano publikacje i wydarzenia dotyczące zrównoważonego rozwoju (ZR) oraz organizacje studenckie zajmujące się ta problematyką. Wysoko oceniono udział w programach studiów przedmiotów i modułów ujmujących zagadnienia ZR. Na średnim poziomie znalazł się odsetek projektów badawczych o tej tematyce. Nisko oceniono występowanie treści dotyczących ZR na stronach internetowych jednostek Uczelni.
Ostatnim z kryterium było opracowanie przez uczelnie raportu na temat ZR, którego brak pozbawił nas punktów za ten element oceny. Można stwierdzić, że naprawienie wymienionych mankamentów jest technicznie wykonalne i uzasadnione. Można rozpropagować podejmowane w Uniwersytecie działania naszej społeczności akademickiej oraz innym zainteresowanym. Opracowanie corocznych raportów o postępach w działaniach na rzecz ZR może mobilizować do zwiększenia ich skuteczności.
Przedstawiony przegląd mocnych i słabszych stron naszego Uniwersytetu w świetle oceny UI GreenMetric pozwala z dużym optymizmem spojrzeć w przyszłość zwłaszcza, że podjęte zostały prace koncepcyjne i decyzje Rektorów mogące zdynamizować działania. W roku 2019 powołany przez J.M. Rektora prof. Andrzeja Lesickiego zespół przygotował Projekt kierunkowych działań na rzecz Zielonego Uniwersytetu, który został przedstawiony na posiedzeniu Senatu UAM.
Konstrukcja i zakres tego dokumentu oparta została na kilku podobnych strategiach tematycznych renomowanych uniwersytetów z Europy i Stanów Zjednoczonych. Nie nazwaliśmy go strategią, gdyż uważaliśmy, że to określenie powinno być zarezerwowane do dokumentu obejmującego całokształt działania Uniwersytetu. Ten syntetyczny dokument może być dobrą podstawą do przygotowania operacyjnych planów działań na różnych poziomach struktury Uniwersytetu. Bardzo ważną rolę stymulującą może odegrać Zespół ds. Zrównoważonego Rozwoju UAM, powołany w końcu 2020 roku przez J.M. Rektor prof. Bogumiłę Kaniewską.
Podsumowując trzeba podkreślić, że zasadnicze znaczenie dla zdynamizowania działań w UAM na rzecz zrównoważonego rozwoju będzie miało zaangażowanie i współdziałanie całej społeczności naszej Alma Mater.
Prof. Andrzej Mizgajski
Wydział Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej
Zakład Geografii Kompleksowej
Czytaj też: UAM coraz bardziej zielony
