Archiwa zazwyczaj gromadzą takie dokumenty, które postanowiono chronić, bo wydawały się być – z jakiegoś powodu – istotne. Dzięki nim możemy ustalić prawo własności do nieruchomości, to, o czym pisali do siebie ludzie znani nam tylko z podręczników historii, sprawdzić strukturę budżetu Poznania w końcu XIX wieku i jak ubierali się ludzie w latach 30-tych ubiegłego wieku. Nie inaczej jest z Archiwum Badań nad Życiem Codziennym (ABŻC), powołanym do życia przez socjologów z naszego Uniwersytetu w 2014 roku, przy wsparciu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.
Jak każde Archiwum, również to chroni i udostępnia cenne dokumenty z przeszłości. Jak każde Archiwum ma ono swoją specyfikę. Polega ona przede wszystkim na tym, iż gromadzone są tu materiały z jakościowych badań dotyczących życia codziennego Polaków, realizowanych przez przedstawicieli nauk społecznych i humanistyki od przedwojnia do współczesności.
W zbiorach ABNŻ – obejmujących dziś ponad 1000 pozycji i składających się z blisko 100 tysięcy stron – znajdziemy raporty, prace magisterskie i doktorskie, książki i artykuły, ale przede wszystkim surowe materiały badawcze: dokumenty osobiste (pamiętniki, listy, wypracowania), wywiady, mapy, karty obserwacji i inne zapisy pobytu badaczy w terenie. Poza dokumentami pochodzącymi z klasycznych projektów badawczych (m.in. „Życiorysy bezrobotnych” z 1938r., „Pamiętniki mieszkańców Ziem Zachodnich” z 1977r., materiały z badań nad mieszkalnictwem prof. Anny Rębowskiej), w Archiwum można znaleźć ogrom fascynujących, a mniej znanych prac naukowych poświęconych życiu codziennemu (np. pamiętniki z kolekcji redaktora Jana Bijaka; projekty badań Floriana Znanieckiego nt. uczciwości i nieuczciwości w funkcjonowaniu instytucji publicznych; cykle prac magisterskich realizowanych pod kierunkiem prof. Andrzeja Kwileckiego i prof. Zygmunta Dulczewskiego, a także surowe materiały badawcze z badań realizowanych w latach 50. i 60. XX wieku przez pracowników Instytutu Zachodniego). Zbiory ABŻC obejmują materiały badawcze, pochodzące ze zbiorów Instytutu Socjologii UAM, Instytutu Socjologii UW, Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych UW, Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM, Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, Instytutu Etnologii UŁ, Instytutu Historycznego UW oraz informacje bibliograficzne o pracach znajdujących się w Archiwum Prac Dyplomowych UAM, Bibliotece Narodowej oraz Bibliotece Uniwersyteckiej UAM w Poznaniu.
Jak organizowali sobie życie ci, których przesiedlono i ci, którzy stracili pracę? O czym ludzie rozmawiają w zakładach fryzjerskich i jakie role odgrywają miejskie bazary i małe sklepiki? Co wypełnia wyobraźnię Polaków, jak ze sobą rozmawiają, czy są zabobonni i kiedy przeklinają? Jak mieszkają nasi rodacy, co jedzą, piją i jak przyjmują oni gości? Co tworzy światy sędziów, kierowców ciężarówek, pracowników zakładów pogrzebowych, doradców ślubnych i akwizytorów? Czym jest grzeczność w sieci i kiedy dajemy lajki? Jak ludzie zawiązują pary, zakochują się i wyrażają miłość? Na czym polega codzienność w szpitalach, więzieniach czy na morskich statkach? Na te pytania odpowiedzieli już kiedyś badacze, zaś zespół tworzący Archiwum stara się rezultaty ich wysiłków chronić przez zniszczeniem i zapomnieniem, opracowywać i udostępniać tak, by ponownie stawały się one ważnym źródłem informacji.
Cyfrowe repozytorium zbiorów Archiwum Badań nad Życiem Codziennym zostało przygotowane we współpracy z Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym (PCSS) oraz Wielkopolską Biblioteką Cyfrową (WBC). Dzięki wsparciu obu tych instytucji, nasze Archiwum posiada nie tylko przeszukiwalną bazę zdigitalizowanych materiałów, ale także unikatowy układ słów kluczowych, które łączą archiwizacyjne (miejsce odnalezienia, ilość stron, autorzy, rok powstania etc.) i problemowe (opisywane kategorie społeczne, towarzyszące wydarzenia historyczne, zakres anonimizacji, informacje o projekcie etc.) podejście do zapoznawania się z ich treścią.
Twórcy Archiwum bardzo liczą, iż jego zbiory staną się nie tylko skarbnicą fascynujących opowieści na temat codzienności Polaków, ale również ważnym źródłem informacji dla osób prowadzących na jej temat badania, punktem wyjścia dla rekonstrukcji tego, jak zmieniało się nasze życie, obyczaje, sposoby zamieszkiwania, obchodzenia świąt i myślenia o świecie. Już teraz ze zbiorów Archiwum, poza socjologami, korzystają historycy, antropologowie, kulturoznawcy, a nawet artyści. Jednym z ciekawszych przykładów użytków czynionych ze zbiorów jest wydana właśnie książką Miejsca codzienności, będąca efektem współpracy pomiędzy Archiwum, Galeria Miejską Arsenał w Poznaniu, Kolektywem Østrov i firmą VOX. Zawiera ona prezentację fotograficznych projektów, dla których punktem wyjścia były materiały zgromadzone przez ABŻC. Z kolei projekty te stały się inspiracją dla socjologów, którzy na potrzeby książki przygotowali teksty dotyczące codzienności i zamieszkiwania. Na tym jednak nie koniec. Archiwum cały czas się rozwija. Planujemy do jego zbiorów włączać także kolejne kolekcje, m.in. te, które udało się nam zidentyfikować podczas wstępnej kwerendy w Instytucie Socjologii UJ i Bibliotece UJ.
Czytaj też: Prof. Piotr Matczak. Stan nadzwyczajny
Warto dodać, iż zespół Archiwum nie tylko stara się stale poszerzać jego zbiory wyszukując i opracowując nowe materiały, ale prowadzi też własne badania. To zarówno analizy, których przedmiotem lub punktem wyjścia są materiały zgromadzone w ramach ABŻC, jak i badania terenowe, ale nawiązujące do tych już realizowanych w przeszłości. Efektem tych wysiłków są trzy opublikowane w 2019 roku przez Wydawnictwo Naukowe UAM książki: Badania życia codziennego w Polsce; Życie codzienne (w) Archiwum oraz Gość w dom. Współczesne praktyki przyjmowania gości. Każdą z nich można bezpłatnie pobrać ze strony wydawnictwa lub repozytorium AMUR.
Zachęcamy do korzystania ze zbiorów Archiwum. Zgromadzone w nim materiały dostępne są dla każdego online, pod adresem: www.archiwum.edu.pl. Zachęcamy też członków społeczności uniwersyteckiej do dzielenia się informacjami na temat prowadzonych w przeszłości badań nad codziennością w Polsce, do przekazywania tego rodzaju dokumentów i do kontaktu z zespołem ABŻC.
