Rola języka w kształtowaniu równości, inkluzywności i wykluczenia społecznego to główny temat XIV Forum Kultury Słowa „(Nie)równość i różnorodność w języku”, które rozpoczęło się dziś w Collegium Minus UAM.
Forum od lat gromadzi badaczy różnych dyscyplin zainteresowanych refleksją nad językiem i komunikacją. Tegoroczna, już czternasta edycja, odbywa się w Poznaniu, a jej gospodarzem jest Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Podczas uroczystego otwarcia w Sali im. prof. Ludwiki Dobrzyńskiej-Rybickiej głos zabrała prof. Katarzyna Kłosińska, przewodnicząca Rady Języka Polskiego, podkreślając, że Forum to miejsce, w którym można obserwować, „jak język funkcjonuje w społeczeństwie i jakie skutki może mieć sposób jego używania — dla naszego życia i codziennych praktyk komunikacyjnych”.
W imieniu gospodarzy wystąpił prof. UAM Krzysztof Skibski, dziekan Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej. Rozpoczynając swoje przemówienie „językiem prostym” — jak zaznaczył, językiem wolnym od wyższości i patosu — podkreślił znaczenie otwartości, różnorodności i uważnego słuchania. Na zakończenie życzył uczestnikom „udanego forum — rezonującego wielogłosowością, przynoszącego odważne i świeże prace oraz podtrzymującego ciekawość, która pozwala myśleć o różnorodności z otwartym spokojem”.
W imieniu Prezydenta Miasta Poznania głos zabrała Anna Wawdysz, która zwróciła uwagę na wielokulturowy charakter miasta, wynikający również z obecności środowiska akademickiego. Przypomniała, że w Poznaniu studiuje około 100 tysięcy osób, w tym ok. 8 tysięcy studentów zagranicznych. — To tylko jeden z wymiarów naszej różnorodności — podkreśliła. Mówiąc o roli języka, dodała: — Język może budować mury i może budować mosty; włączać i wykluczać; być narzędziem przemocy, ale też źródłem empatii.
Część plenarną otworzył wykład prof. Waldemara Kuligowskiego (Instytut Antropologii i Etnologii UAM) poświęcony zmianom w języku antropologii i ich wpływowi na sposób opisywania kultur. . Profesor zestawił tradycyjne słownictwo XIX- i wczesnego XX-wiecznej etnologii — posługujące się często rasistowskimi i hierarchizującymi określeniami — ze współczesnym językiem antropologii, opartym na idei równości, endoetnonimach i uznaniu wielości epistemologii. Podkreślił, że zmiana języka prowadzi do zmiany sposobu myślenia o innych kulturach.
W drugiej części wykładu profesor omówił przykład Zory Neale Hurston — afroamerykańskiej antropolożki, pisarki i folklorystki, prowadzącej badania m.in. na południu USA. Hurston wprowadziła radykalnie odmienny sposób pisania o kulturze: zamiast analiz i przypisów stawiała na bezpośrednie wejście w rzeczywistość badanych oraz wierne oddanie ich języka i perspektywy. Jej podejście, dziś uznawane za prekursorsko inkluzywne i dialogiczne, przez dekady pozostawało niedocenione.
Szczególną uwagę prof. Kuligowski poświęcił jej rozmowom z Kossolą Lewisem (Olatą Kossolą) — ostatnim żyjącym świadkiem transatlantyckiego handlu niewolnikami. Dopiero po prawie 90 latach ukazała się książka oparta na tych materiałach („Barracoon”), a jej brazylijska edycja przywróciła bohaterowi prawdziwe imię.
Na zakończenie profesor przywołał współczesny podręcznik antropologii, w którym autorka otwarcie ujawnia własną tożsamość i opisuje świadome decyzje językowe — m.in. stosowanie form neutralnych płciowo. Podkreślił, że współczesna antropologia dąży do postawy empatii, współpracy i wsparcia wobec badanych, a także do odrzucenia każdego rodzaju dehumanizacji. Wiedza — jak mówił — powinna prowadzić do współczucia, a antropologia ma być przestrzenią, w której różnorodność nie jest hierarchizowana, lecz słuchana i rozumiana.
Forum potrwa do 27 listopada. Organizują je Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej UAM oraz Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN. W programie kolejnych wystąpień znalazły się m.in. tematy dotyczące języka inkluzywnego — w tym form neutralnych płciowo i języka niebinarnego — sposobów mówienia o osobach neuroatypowych oraz roli prostego i łatwego języka w ograniczaniu barier komunikacyjnych. Ważną część obrad stanowią również zagadnienia związane z językami mniejszościowymi: kaszubskim, śląskim i polskim językiem migowym.
Link XIV Forum Kultury Słowa „(Nie)równość i różnorodność w języku”
Wszystkie sesje są tłumaczone na polski język migowy i transmitowane na żywo na kanale YouTube UAM. Wydarzenie finansowane jest ze środków Ministra Nauki Marcina Kulaska.
znania.