Doktor Maja Szymańska-Lejman i Wojciech Dzięgielewski jako jedyni badacze z UAM otrzymali w 2023 roku stypendium Start Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Wyróżnienie jest przyznawane wybitnym młodym naukowcom, którzy mają na swoim koncie znaczące osiągnięcia. Niewątpliwie są nimi publikacje w renomowanych czasopismach, jak „Nature Communications” i „PNAS”, będące rezultatem nowatorskich badań nad procesem mejozy oraz crossing-over u roślin.  

To niejedyne sukcesy biologów. Doktor Szymańska-Lejman została również stypendystką Fundacji UAM, a Wojciech Dzięgielewski – laureatem konkursu PAN na najlepszą pracę badawczą opublikowaną w 2022 roku, której wiodącym autorem jest doktorant.  

Zdolni naukowcy pracują w Pracowni Biologii Genomu UAM, której kierownik prof. UAM Piotr Ziółkowski stwarza warunki do rozwoju młodym osobom. W pracowni panuje atmosfera współpracy i samodzielności, każdy członek zespołu wnosi swój wkład w badania. – Nasze artykuły są bardziej grupowym niż indywidualnym sukcesem – mówi dr Szymańska-Lejman. 

Wojciech Dzięgielewski został uhonorowany stypendium Start za osiągnięcia w biologii molekularnej, a Maja Szymańska-Lejman w genetyce, ale jak podkreślają, granica między tymi kategoriami jest płynna.

– Oboje używamy technik biologii molekularnej do badania różnych wydarzeń genetycznych. Tematyka, jaką się zajmuję, to genetyka, ale narzędzia, które wykorzystuję, są związane z biologią molekularną. Nie można tych dwóch rzeczy odseparować. Ważne jest to, że wzajemnie się uzupełniamy – mówi pani doktor. Wojciech Dzięgielewski dodaje: – Działam również bioinformatycznie i epigenetycznie, interesuje mnie odpowiedź roślin na stres. Trudno te zainteresowania sklasyfikować pod jedną nazwą. 

Praca stypendystów koncentruje się na rozwoju innowacyjnych metod, które pozwalają na precyzyjne identyfikowanie miejsc zachodzenia crossing-over z wysoką rozdzielczością. Wyjaśnijmy, że zjawisko to odgrywa istotną rolę w dziedziczeniu pożądanych cech organizmów rozmnażających się płciowo.  Celem badań prowadzonych w laboratorium jest zrozumienie i manipulacja tym procesem prowadzące do selekcjonowania cech korzystnych z ekonomicznego punktu widzenia. Odkrycia młodych badaczy i całego zespołu mają znaczenie w kontekście przyszłości światowego rolnictwa. Globalna populacja ludzi stale rośnie, podczas gdy powierzchnia gruntów rolnych maleje z powodu urbanizacji. Również zmiany klimatu, w tym susze, powodują mniejsze zbiory. Konieczne jest zwiększenie efektywności produkcji żywności – badania poznańskich biologów mogą przyczynić się do rozwoju nowych, inteligentnych strategii hodowli roślin i zwiększenia plonów. 

– Chcemy, aby crossing-over zaszło w konkretnym miejscu. Dzięki temu rośliny odziedziczą tylko te cechy, które są istotne dla przystosowania się do zmieniających się warunków klimatycznych, jednocześnie zachowując już wyselekcjonowane cechy, takie jak wysokie plony, duże owoce i smak – wyjaśniają badacze i podkreślają, że ich prace są dopiero początkiem i otwierają drzwi do wielu fascynujących możliwości. 

Dla obojga biologów nauka jest pasją. Pani Maja lubi nieprzewidywalność wpisaną w badania. – Każdy dzień jest inny – mówi badaczka. – Mamy swoje hipotezy i chcemy uzyskać ich potwierdzenie w eksperymentach, ale wyniki mogą być niezgodne z oczekiwaniami. Zwykle w zespole mamy różne teorie i nie wiemy, która z nich okaże się prawdziwa – wyjaśnia.  

Pan Wojciech porównuje pracę naukową do pracy detektywa, który zbiera małe elementy i układa je w logiczną całość. – W eksperymentach odkrywamy nowe informacje, które pozwalają tworzyć teorie i prezentować swoje wyniki w formie publikacji naukowych. Opisujemy w nich eksperymenty, które zakończyły się sukcesem, ale 95 procent z nich nie wychodzi. To jest wpisane w nasz zawód, trzeba się z tym pogodzić – podkreśla naukowiec. 

Zobacz też: Prof. Ziółkowski. Kolejna publikacja w Nature Communications