Sztuczna inteligencja już teraz zaczyna w istotny sposób wpływać na edukację, a w niedalekiej przyszłości może radykalnie zmienić zarówno system oceniania osób uczących się i studiujących, jak i programy nauczania w szkołach i na uczelniach.
W kontekście oceniania jedną z kluczowych trudności, którą wskazują badania, jest wykrycie przez nauczycieli, czy prace i zadania uczniów zostały wykonane samodzielnie czy przy znaczącym wsparciu narzędzi takich jak ChatGPT. Rozwiązania te umożliwiają szybkie generowanie treści o wysokiej jakości, co podważa tradycyjne metody oceniania bazujące na pisemnych pracach czy testach.
W obliczu tych wyzwań badacze postulują konieczność zmiany podejścia do oceniania i weryfikacji efektów uczenia się. Przykładowo, raport Kasneci i współpracowników (2023) sugeruje, że większą rolę powinno odgrywać ocenianie procesu myślenia i przygotowywania poszczególnych fragmentów projektów przez osoby studiujące, a nie tylko finalnego produktu, jakim jest gotowa praca. Egzaminy ustne, w których nauczyciel może ocenić umiejętność logicznego myślenia i argumentacji w czasie rzeczywistym, mogą (i zapewne powinny) stać się bardziej powszechne. Ponadto warto zwrócić uwagę na potencjalny wzrost znaczenia oceniania poprzez projekty zespołowe, które wymagają od osób studiujących nie tylko wiedzy merytorycznej, ale również empatyzacji, kreatywnego podejścia i umiejętności współpracy, co trudniej jest zastąpić technologią.
Wpływ sztucznej inteligencji na edukację wykracza jednak poza sam system oceniania. Z badań Alshatera (2022) wynika, że AI może znacząco wpłynąć na kształtowanie programów kształcenia przez konieczność rozwijania nowych kompetencji. Tradycyjne podejście do edukacji, ciągle jeszcze skoncentrowane głównie na przyswajaniu wiedzy faktograficznej, może zostać zastąpione przez nacisk na rozwijanie umiejętności takich jak krytyczne myślenie, ocena jakości danych oraz selekcja informacji. W świecie, w którym AI może z łatwością generować treści, kluczową umiejętnością staje się zdolność do oceny ich wiarygodności i przydatności w konkretnym kontekście.
Co więcej, nadmierne poleganie na technologii budzi obawy związane z ograniczeniem rozwoju kreatywności i umiejętności analitycznych wśród uczniów. Przywoływane już wcześniej przeze mnie opracowania Kasneci i współpracowników wyraźnie artykułują obawy, że jeśli osoby uczące się czy studiujące zbyt często będą wykorzystywać narzędzia AI do rozwiązywania zadań, może dojść u nich do stopniowej utraty zdolności samodzielnego myślenia, eksplorowania oraz twórczego rozwiązywania problemów. Podobne wnioski płyną choćby ze wspomnianych badań Alshatera, który zwraca uwagę na konieczność wprowadzenia do programów nauczania elementów dotyczących etyki korzystania z AI, aby osoby studiujące i uczące się miały świadomość zarówno możliwości, jak i zagrożeń związanych z technologią.
Warto również zaznaczyć, że przyszłe programy nauczania oraz kształcenia prawdopodobnie będą zawierały (przynajmniej taką mam nadzieję!) nowe przedmioty związane z podstawami sztucznej inteligencji oraz uczeniem maszynowym. Celem tych zmian będzie nie tylko przygotowanie uczniów do pracy w zautomatyzowanym świecie, ale także rozwijanie kompetencji cyfrowych, które pozwolą im efektywnie współpracować z technologią zamiast używać jej biernie. Rozwijanie tych umiejętności jest niezbędne do kształtowania obywateli świadomych technologicznie, zdolnych do krytycznego podejścia do rozwiązań oferowanych przez AI.
zob. też Dr Maria Jędrzejczak. Zastosowanie AI
Oczywiste jest, że rozwój sztucznej inteligencji niesie ze sobą zarówno szanse, jak i wyzwania dla systemu edukacji. Nauczyciele, szkoły i uczelnie staną przed koniecznością dostosowania metod oceniania do realiów, w których AI odgrywa kluczową rolę. Jak pokazują badania, przyszłość edukacji będzie wymagała znalezienia równowagi pomiędzy wykorzystaniem AI jako narzędzia wspierającego uczenie się a rozwijaniem unikalnych, ludzkich zdolności, takich jak kreatywność i etyka. Warto tu też dodać, że sztuczna inteligencja może znacząco pomóc nauczycielom w przygotowywaniu materiałów do zajęć oraz indywidualizacji i personalizacji zadań czy ocen. A takich nauczycieli i my przygotowujemy jako uczelnia. Ale to już jest temat na inną rozmowę.
