W dniach 17-18 listopada 2022 roku, w siedzibie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, odbyła się Ogólnopolska Konferencja Doktorancka „Perspektywy badań historycznych: obserwacje, kultywacje, innowacje” zorganizowana przez doktorantów i doktorantki drugiego roku historii w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UAM pod opieką naukową prof. dr hab. Ewy Domańskiej.
Celem konferencji był krytyczny przegląd problemów badawczych, podejść i metod pojawiających się w pracach naukowych młodych historyków oraz innych badaczy, których zainteresowania wchodzą w relacje z badaniami historycznymi. Spotkanie było jednocześnie okazją do integracji środowisk akademickich po trudnych latach pandemii.
Dwa dni obrad były okazją do zagłębienia się w związki historii z antropologią, archeologią i literaturoznawstwem, a także refleksji nad takimi nowymi subdyscyplinami badań historycznych, jak: historia publiczna, historia transnarodowa czy historia pojęć. „Jestem zadowolony z tego, co udało nam się osiągnąć. Każde z nas wyszło z konferencji bogatsze o nową wiedzę, uwagi i sugestie wobec prezentowanych referatów, a także znajomości z doktorantami z innych ośrodków akademickich. Mam wrażenie, że uczestnicy mogli dzięki temu spotkaniu zrobić krok naprzód w swoich badaniach” - mówi mgr Michał Gęsiarz, sekretarz konferencyjnego Komitetu Organizacyjnego.
Pierwszy dzień konferencji otworzyły przemówienia Prodziekana Wydziału Historii - prof. UAM dr hab. Macieja Michalskiego oraz Dyrektora Szkoły Doktorskiej Nauk Humanistycznych UAM - prof. UAM dr hab. Remigiusza Ciesielskiego. Wystąpienia podkreślały sens i znaczenie akademickiej wymiany myśli poprzez wydarzenia konferencyjne. Następnie głos zabrała prof. dr hab. Ewa Domańska - opiekun naukowa konferencji. Nawiązując do historii miejsca, w którym odbyła się konferencja, postawiła przed uczestnikami pytanie o współczesne znaczenie dewizy Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, która w początkowych latach funkcjonowania przypadających na okres zaborów, brzmiała „unguibus et rostro” (łac. „pazurami i dziobem”). „W obserwowanej zmianie paradygmatycznej zachodzącej we współczesnej humanistyce, nie bez przyczyny dominującym nurtem myślenia jest relacjonizm, tj. idea, że najważniejszym przedmiotem poznania są relacje między różnymi podmiotami, a nie podmioty same w sobie. Celem intelektualisty, humanisty, historyka jest łączenie ludzi, łączenie światów, łączenie czasów przy zachowaniu najwyższych standardów budowania wiedzy historycznej. Niniejsza konferencja umożliwia praktykowanie tych idei. Oby ‘pazury i dziub’ pozostały dla nas tylko symbolami błyskotliwych wypowiedzi, a nie stały się ponownie hasłami walki o niepodległość” – powiedziała Profesor Domańska.
Konferencję rozpoczęły dwa wystąpienia: mgr Iwona Lilly z Uniwersytetu Łódzkiego zaprezentowała koncepcję pracy doktorskiej poświęconej medialnemu wizerunkowi księcia Alberta, a mgr Michał Gęsiarz przedstawił autorską koncepcję pojęcia „polityka solidarnościowa” w kontekście działań norweskiego społeczeństwa obywatelskiego w dobie zimnej wojny. W popołudniowej sesji mgr Jędrzej Bończak z Uniwersytetu Łódzkiego wprowadził uczestników w temat historii migracji, mgr Magdalena Ciemierkiewicz z warszawskiej ASP zaprezentowała wyniki swoich badań terenowych oraz powstałych dzięki nim prac artystycznych (w duchu art-based-research) dotyczących pamięci żydowskich mieszkańców małych miasteczek południowo-wschodniej Polski, a mgr Michał Kępski z UAM i Poznańskiego Centrum Dziedzictwa analizował relację między historią publiczną a krytycznymi studiami nad dziedzictwem.
W trakcie pierwszego dnia konferencji, odbył się także wykład wiodący prof. dr hab. Andrzeja Buko z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, który przedstawił wypracowane w archeologii nowe perspektywy w badaniach dziejów początków państwa Polskiego. Uczestnicy i słuchacze obecni podczas drugiego dnia konferencji mieli natomiast okazję wysłuchać drugiego wykładu wiodącego na temat historii powstania, roli i założeń public history, który zaprezentowała prof. dr hab. Joanna Wojdon z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego.
Na drugi dzień konferencji złożyły się dwie sesje, w których wygłoszono 5 referatów. Mgr Adrian Gendera z Uniwersytetu Wrocławskiego rozważył zapach jako kategorię badawczą w historii życia codziennego, mgr Adam Włodarski z Uniwersytetu Warszawskiego opowiedział o związkach antropologii i historii globalnej w ramach badań nad historią misji jezuickich w Azji, natomiast inny uczestnik z Warszawy, mgr Mateusz Szczepaniak, wprowadził do dyskusji historię pojęć Reinharta Kosellecka w kontekście poszukiwania żydowskiego „wieku przełęczy” wokół pojęcia folks-inteligent. W popołudniowej sesji usłyszeliśmy dwie doktorantki UAM. Izabela Janicka przedstawiła teoretyczne założenia prozopograficznych badań rycerzy Zakonu Krzyżackiego, a Diana Mroczek przybliżyła problematykę przestępstw przeciwko dziedzictwu archeologicznemu.
Konferencja pokazała, że historia jest dynamicznie rozwijającą się dyscypliną naukową, która we współczesnym świecie przechodzi głębokie przewartościowania. Pojawianie się na horyzoncie coraz to nowych perspektyw badawczych, podejść i metod takich, jak m.in. głęboka historia i wielka historia (big history, deep history), historia dźwiękowa, neurohistoria, historia transnarodowa, historia sądowa, nowa historia środowiskowa, historia publiczna czy historia wielogatunkowa, uczyniło historię pojęciem szerszym niż dotychczas, co nie znaczy jednak, że znane wcześniej nurty znalazły się w odwrocie. Pod presją coraz bardziej upowszechniających się badań transdyscyplinarnych i transdziedzinowych, historycy podejmują działania mające na celu z jednej strony obronę autonomii dyscypliny, z drugiej zaś otwarcia jej na inne dziedziny nauki, które pozwalają wyjrzeć poza to, co zwykło się określać historią. Badacze wracają także do dyskusji na temat fundamentów myślenia historycznego rozważając w zmieniających się kontekstach zagadnienia czasu, przestrzeni, historyczności, postępu i roli człowieka jako twórcy dziejów. Stając przed koniecznością wyjścia poza tradycyjny zakres zainteresowań, mierzą się z przekraczającymi dawne granice wyzwaniami współczesności. W przemianach tych kluczowa staje się praca młodych badaczy, którzy są otwarci na pojawiające się perspektywy badawcze i gotowi są wnieść je do refleksji historycznej.
Konferencja odbyła się dzięki wsparciu finansowym Dziekana Wydziału Historii – prof. dr hab. Józefa Dobosza, Prorektora UAM ds. współpracy międzynarodowej – prof. dr hab. Rafała Witkowskiego oraz Samorządu Doktorantów UAM, za które członkowie Komitetu Organizacyjnego konferencji: mgr Michał Krzyżaniak (przewodniczący), mgr Michał Gęsiarz (sekretarz), mgr Izabela Janicka, mgr Michał Kępski, mgr Patryk Maćkowiak i mgr Szymon Antosik - bardzo dziękują.
