Humanistyka wobec niepewnej przyszłości: profesorowie i doktoranci w dialogu (O międzynarodowej konferencji „Inhabiting Uncertain Futures”).
W piątek, 12 grudnia 2025 roku w Pałacu Działyńskich, w Oddziale Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu, odbyła się międzynarodowa konferencja „Inhabiting Uncertain Futures: The Humanities Between Faith, Data, and Imagination”. Konferencja miała na celu dyskusję na temat nowych idei, tendencji i narzędzi badawczych, które mogą pomóc w budowaniu strategii mierzenia się z wyzwaniami, przed którymi stoi obecnie humanistyka. Przyświecała jej także idea aktywizacji i wzmocnienia pozycji doktorantów, wspierania współpracy międzydyscyplinarnej oraz rozwijanie nowych, eksperymentalnych form badań, łączących analityczny rygor, refleksję etyczną i twórczą wyobraźnię. Gromadząc naukowców na różnych etapach kariery, wydarzenie promowało tworzenie wspólnoty intelektualnej zdolnej do mierzenia się z rzeczywistością wielowymiarowych kryzysów i niepewną przyszłością.
Wydarzenie rozpoczęło powitanie organizatorek konferencji: prof. dr hab. Ewy Domańskiej (Wydział Historii) oraz Taynny Mendonça Marino (Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych). Profesor Domańska podkreśliła, że konferencja została zaprojektowana tak, by wspierać międzypokoleniową, międzykulturową i interdyscyplinarną wymianę, której przyświeca idea intelektualnej gościnności i wspólne myślenie o przyszłości humanistyki. Z kolei, wyjaśniając tematykę konferencji, dr Marino stwierdziła, że „niepewne przyszłości” to nie chwilowy brak wiedzy ani przejściowa luka, lecz strukturalna kondycja współczesnego świata, wynikająca z niestabilności politycznej, wojen, kryzysu klimatycznego, przymusowych migracji, gwałtownych zmian technologicznych i erozji zaufania społecznego. Przyszłość jawi się jako zestaw kruchych, wielokierunkowych i często sprzecznych trajektorii, które wymagają nie tyle przewidywania, ile zdolności do refleksyjnego i odpowiedzialnego zamieszkiwania niepewności. W tym kontekście humanistyka nie dostarcza prognoz, lecz rozwija wrażliwość na złożone temporalności, uczy podejmowania decyzji mimo niepełnej wiedzy i kształtuje etyczną oraz polityczną wrażliwość wobec świata. Motywem przewodnim konferencji była triada wiary, danych i wyobraźni, które wyznaczają sposoby orientowania się w świecie kryzysu. Tworzą one ramy umożliwiające humanistyce nie tyle neutralizowanie niepewności, ile twórcze i odpowiedzialne jej zamieszkiwanie, co stanowi główne zadanie badawcze i etyczne, wokół którego skupia się konferencja.
Wykład wprowadzający zatytułowany „Inhabiting the Unpredictable: Openness of the Future, Emerging Temporalities and Potential Regimes of Historicity in the Anthropocene”, wygłosił Profesor Rodrigo Turin (Federal University of State of Rio de Janeiro, Brazylia). Referent analizował zmianę naszego postrzegania czasu w obliczu kryzysu klimatycznego, wskazując, że tradycyjne, krótkoterminowe ramy temporalne nie wystarczają do zrozumienia narastającej nieprzewidywalności przyszłości. Profesor Turion omówił dwa wymiary tej transformacji: z jednej strony nowe formy codziennego doświadczania czasu wynikające z mechanizmów zarządzania ryzykiem i niepewnością; z drugiej – potrzebę reinterpretacji współczesnych reżimów historyczności, w których kluczową rolę odgrywają pojęcia ostrożności, antycypacji i gotowości. Duże zainteresowanie uczestników wywołały rozważania prelegenta na temat longtermizmu (ang. longtermism) i związanych z nim idei efektywnego altruizmu i ryzyka egzystencjalnego. Perspektywa ta podkreśla moralny obowiązek myślenia w bardzo długiej skali czasu i brania odpowiedzialności za odległe przyszłe pokolenia (tj. zapewnienia im możliwości przetrwania i rozwoju).
Centralnym elementem konferencji był panel „Epistemic Experiments: Rethinking Method through Interdisciplinarity, Relationality and Embodiment” przygotowany przez doktorantów Szkoły Doktorskiej Nauk Humanistycznych UAM. Wprowadzenie do panelu wygłosił Bartosz Smoczyk, który przedstawił główne cele dyskusji: refleksję nad przyszłością dyscyplin uprawianych przez młodych badaczy oraz nad wyzwaniami, jakie współczesność stawia przed humanistyką. Uczestniczki i uczestnicy panelu reprezentujący antropologię, archeologię, historię, historię sztuki, filozofię, kulturoznawstwo, muzykologię i teologię, mieli za zadanie przedstawienie „eksperymentów epistemicznych” przekraczających granice tradycyjnych podejść i sposobów myślenia. Jako pierwszy głos zabrał Vasyl Kononenko, przybliżając zgromadzonym stanowisko historyków na temat ochrony dziedzictwa Europy Centralnej i Wschodniej, podkreślając wagę rozwiązań interdyscyplinarnych. Muzykolog - Alan Woźniak podkreślił konieczność badania muzyki w jej pełnym kontekście kulturowym i społecznym, ponieważ izolowanie jej od tła zubaża interpretację i ogranicza dialog z innymi dyscyplinami humanistyki. Reprezentujący kulturoznawstwo - Przemysław Wąsik, Aurelia Adamczuk i Laura Żary, analizowali przyszłość swojej dyscypliny ze szczególnym uwzględnieniem humanistyki zaangażowanej i intensyfikowanie relacji pomiędzy społeczeństwem a akademią. Aleksandra Dorota Krzyżaniak wypowiedziała się w imieniu środowiska antropologicznego, podkreślając etyczny aspekt pracy badawczej i aktywistyczną przyszłość swojej dyscypliny. Archeologię reprezentowała Wiktoria Czekaj, która zwróciła uwagę na poszerzającą się interdyscyplinarność tej dyscypliny i zwiększającą się rolę nauk przyrodniczych, takich jak chemia oraz biologia. Reprezentująca teologię Aleksandra Joanna Krzyżaniak wypowiedziała się na temat neuroteologii jako nowej subdyscypliny i jej potencjalnego wpływu na rolę szeroko rozumianej duchowości. Przedstawiciel filozofów - Jarek Kamiński poruszył temat metod empirycznych i ich rosnącej roli, biorąc pod uwagę miejsce filozofa w dynamicznie zmieniającym się świecie. Historyczki sztuki - Małgorzata Gonia i Teresa Knapowska podkreśliły rolę zwrotu materialnego, będącego uzupełnieniem klasycznych metod w badaniach sztuki. Wypowiedzi doktorantów podsumował Wojciech Sławnikowski, który zwrócił uwagę na szczególne zainteresowanie doktorantów materialnym aspektem badań. Panelowi towarzyszyła ożywiona dyskusja na temat wizji przyszłości dyscyplin reprezentowanych przez doktorantów. Skupiono się szczególnie na preferowanej przez młodych badaczy perspektywie bliskiej przyszłości oraz humanistyce społecznie użytecznej i aktywistycznej roli badaczy w dzisiejszym świecie.
Kolejnym punktem programu było szkolenie przeprowadzone przez prof. UJ dr hab. Martę Kurkowską-Budzan (Uniwersytet Jagielloński) pt. “’Situational Analysis’ in the Study of Social Construction of Heritage Narratives”. Uczestnicy mieli okazję bliżej zapoznać się z teorią ugruntowaną (grounded theory) i zrozumieć możliwości jej zastosowania dla własnych badań. W trakcie ćwiczeń praktycznych uczestnicy odbyli krótki kurs wykorzystania takich narzędzi sztucznej inteligencji, jak ChatGPT, Claude, Elicit czy TurboScribe do porządkowania i mapowania pojęć i idei w myśl teorii ugruntowanej. Szkolenie nawiązywało do wcześniejszych rozważań doktorantów na temat roli sztucznej inteligencji w rozwoju nauki.
Finałowym punktem konferencji był wykład Profesora Berbera Beverange (Ghent University, Belgia) pod tytułem „History as Religion of Modernity? On Post-Secular Critiques and the Case for a Secular Historicizing Attitude”. Wychodząc od tezy, że świecka świadomość historyczna pozostaje genealogicznie lub funkcjonalnie związana z religią, co prowadzi do interpretacji historii jako „religii nowoczesności”, prelegent omówił różne podejścia do tego twierdzenia. Wystąpił także w obronie postawy historyzującej, która ma charakter świecki i refleksyjny, tj. nie odwołuje się do transcendencji, lecz opiera się na wyobraźni temporalnej, która uznaje różnorodność czasów i ich ontologiczną równorzędność. Dzięki temu umożliwia krytyczne myślenie o współczesności, bez popadania ani w dogmatyczny progresywizm, ani w postsekularną re-teologizację historii. Referat wywołał ożywioną dyskusją, w której poruszano nie tylko kwestię nowej “religijności” nauki, lecz także koncepcję Wielkiej Lechii czy Saidowski orientalizm, wskazując, jak teoretyczna refleksja nad historią może pomóc zrozumieć wiele zjawisk zachodzących w otaczającym nas świecie.
Konferencja „Inhabiting Uncertain Futures” stworzyła wyjątkową przestrzeń do dialogu między młodymi badaczami a uznanymi profesorami, ukazując potencjał współpracy międzypokoleniowej i interdyscyplinarnej w kształtowaniu przyszłości humanistyki. Jej kuratorski i kameralny format sprzyjał pogłębionej dyskusji, a aktywny udział doktorantów podkreślił ich ważną rolę w rozwijaniu nowych perspektyw badawczych. Wydarzenie pokazało również znaczenie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza jako ośrodka wspierającego innowacyjne inicjatywy naukowe oraz aktywnie uczestniczącego w międzynarodowych sieciach współpracy. Obecność badaczy z Brazylii, Belgii i Polski, intensywne dyskusje o teoriach i metodach oraz poszukiwanie nowych narzędzi do pracy badawczej dowiodły, że humanistyka – dzięki współdziałaniu i otwartości na różnorodne tradycje i nowe tendencje – zachowuje zdolność do krytycznego, etycznego i twórczego interpretowania i współtworzenia świata.
Organizatorki oraz uczestniczki i uczestnicy konferencji bardzo dziękują za wsparcie instytucjom i osobom, dzięki którym te wydarzenie mogło się odbyć: Wydziałowi Historii i Panom Dziekanom: prof. dr hab. Przemysławowi Matusikowi i prof. UAM dr hab. Maciejowi Michalskiemu, Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych i Pani Dyrektor - prof. UAM dr hab. Annie Weronice Brzezińskiej; Oddziałowi Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu – Prezesowi Oddziału – prof. dr. hab. Jerzemu Kaczorowskiemu oraz Pani Kamili Sobkowskiej; Sekcji Teorii i Historii Historiografii Komitetu Nauk Historycznych PAN – reprezentowanej przez przewodniczącą Sekcji – prof. dr hab. Ewę Domańską, a także Pani Agnieszce Juraszyk i Fundacji TRES za przygotowanie plakatów i materiałów konferencyjnych.