Trzyletni projekt badawczy „Past Lifeways and Deathways of the Disabled in 14th-18th Century Central Europe” ma na celu zrekonstruowanie życia osób niepełnosprawnych w XIV-XVIII-wiecznej Europie Środkowej. Dr Magdalena Matczak na realizację tych badań otrzymała Marie Skłodowska-Curie Global Fellowship w obrębie Programu Horyzont 2020.
Badania mają zasięg międzynarodowy i realizowane są na Uniwersytecie w Liverpoolu i Arizona State University oraz naszej uczelni. Wszystko to we współpracy z prof. dr hab. Andrzejem Markiem Wyrwą, dr Jessicą Pearson (University of Liverpool) i prof. Jane Buikstrą (Arizona State University).
Zdaniem dr Magdaleny Matczak, Europa Środkowa oferuje unikatowe i bogate dane w zakresie źródeł i materiałów pisanych, archeologicznych i osteologicznych do badań nad niepełnosprawnością. Co więcej, źródła pozwalają na unikatowe spojrzenie na społeczno-kulturowe aspekty niepełnosprawności.
- Prace prowadzimy w wielu miejscach – mówi dr Matczak. - Niezwykle pomocne są archiwa Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, Wydziału Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Biblioteki Jagiellońskiej i Kolekcji Osteologicznych, których kuratorem jest dr hab. Marta Krenz-Niedbała z Wydziału Biologii UAM. A to tylko kilka z całej listy miejsc, które chcemy przebadać.
Zdaniem opiekunki projektu w szczególności ma on za zadaniee znaleźć odpowiedzi na pytania, które do tej pory ich nie uzyskały.
Chcemy np. odpowiedzieć na pytanie jak definiowano niepełnosprawność i które dolegliwości były postrzegane jako niepełnosprawność w XIV-XVIII wieku – mówi dr Matczak. – Do dziś nie wiemy czy są to te same choroby, które obecnie postrzegamy jako niepełnosprawność. Chcemy odpowiedzieć na pytanie jak niegdyś traktowano osoby niepełnosprawne, jaka była ich płeć, wiek, dieta i pochodzenie? Ciekawe będzie również stwierdzenie czy w grobach atypowych, które odnajdują archeolodzy pochowano osoby niepełnosprawne?
Odpowiedzi na powyższe pytania naukowcy będą szukać przeszukując archiwa, opierając się o badania źródeł pisanych i archeologicznych oraz szkieletów pochodzących z czasów średniowiecza i nowożytnych. Tym samym badania musza objąć takie dziedziny jak archeologia, historia, antropologia fizyczna i etnografia.
Nasze badania osadzone są biohumanistyce, która opowiada się za komplementarnym i interdyscyplinarnym łączeniem nauk społecznych i humanistycznych z biologią – mówi dr Matczak. - Jest to pierwszy tak szeroko zakrojony i interdyscyplinarny projekt badawczy dotyczący niepełnosprawności w Europie Środkowej.
Dr Magdalena Matczak od ponad 10 lat w swoich interdyscyplinarnych badaniach łączy archeologię, bioarcheologię, historię i etnografię w poznawaniu życia osób niepełnosprawnych i chorych w czasach średniowiecza i nowożytnych. Obecny projekt poszerza wcześniejsze badania o nowe spojrzenie jakie niosą ze sobą źródła pisane, większa ilość stanowisk archeologicznych i poszerzone ramy czasowe.
Analiza tekstualna wykazała, które choroby, wady i stany były w przeszłości postrzegane jako upośledzenie i niepełnosprawność. Należą do nich na przykład brak wzroku i paraliż. Obecnie wyniki badań są opracowywane i przygotowywane do publikacji. Oczekuje się, że integracja wyników analizy źródeł pisanych z wynikami analiz osteologicznych pokaże, które osoby były postrzegane jako niepełnosprawne w Polsce w okresie średniowiecza i nowożytności. Szczegółowa analiza archeologiczna pomoże wyjaśnić, jak traktowano te osoby i jaki był ich status społeczny. Poszerzy to naszą wiedzę o historii i życiu osób niepełnosprawnych.
Dotychczasowe badania archeologiczne pokazują, że na przestrzeni dziejów (od czasu paleolitu po XIX wiek) osoby niepełnosprawne były traktowane w różnorodny sposób. Stosunek społeczeństwa do nich oscylował od akceptacji przez opiekę, troskę i akceptację warunkową aż do marginalizacji.
Czytaj też: Prof. Rafał Witkowski. Żydzi na Uniwersytecie Poznańskim
