Kierowanie rezultatów działalności naukowej do szerokiej, pozaakademickiej publiczności, staje się coraz istotniejszym aspektem projektów badawczych. Wydział Socjologii UAM, wykorzystując tradycję badań wizualnych w naukach społecznych, wypracowuje innowacyjne metody takich działań, wprowadzając je w życie w międzynarodowym projekcie „RurAction”.
Otwartość na współpracę z otoczeniem społeczno-gospodarczym staje się - obok m.in. interdyscyplinarności badań i łączeniu nauki z dydaktyką - jednym z wyzwań stojących przed współczesnym uniwersytetem. Zbyt często jednak praktyki te są ograniczane wyłącznie do współpracy przy praktycznej implementacji rezultatów badań. Tymczasem coraz ważniejszym elementem projektów badawczych staje się również współpraca z tymi kategoriami społecznymi, których dotyczy tematyka badań, oraz z tymi lokalnymi społecznościami, w których projekty są realizowane.
Takie praktyki zyskują istotność w dużej mierze ze względu na nowe etyczne wyzwania pojawiające się przed naukami społecznymi i humanistycznymi. Badając jakąś społeczność - szczególnie wtedy, gdy mamy do czynienia z długotrwałymi badaniami terenowymi - nawet nieintencjonalnie wywieramy wpływ na jej codzienne funkcjonowanie. Powrót do niej z rezultatami badań sprawia, że jej członkowie stają się podmiotowymi aktorami projektu, a ich uczestnictwo w badaniach zostaje w ten sposób dowartościowane. W ten sposób odpowiadamy również na wskazówki instytucji finansujących badania, m.in. Unii Europejskiej. Zaleca ona, aby podobne praktyki kierowane były do możliwie szerokiej publiczności i aby były realizowane od samego początku realizacji badań, a nie dopiero po uzyskaniu finalnych wyników.
Ważne jest oczywiście, aby posługiwać się przy tym formą komunikacji, która dla szerokiej publiczności będzie zrozumiała, oraz medium, które będzie dostępne i postrzegane jako autentyczne w przekazie. W taki właśnie sposób postępujemy w projekcie „RurAction. Social Entrepreneurship in Structurally Weak Rural Regions: Analysing Innovative Troubleshooters in Action”. Jest to projekt realizowany w ramach programu Unii Europejskiej Horyzont 2020 (MSCA-ITN-ETN), w ramach którego powstało międzynarodowe konsorcjum składające się z akademickich i pozaakademickich podmiotów z 7 krajów: Austrii, Danii, Grecji, Irlandii, Niemiec, Polski oraz Portugalii. Projekt koncentruje się na badaniu słabych strukturalnie regionów wiejskich w Europie oraz innowacji społecznych realizowanych na tych terenach przez przedsiębiorców społecznych. Tematyka ta jest obecna w 10 rozprawach doktorskich, przygotowywanych pod indywidualną opieką promotorów i dyskutowanych w ramach odbywających się dwa razy do roku szkół i seminariów. W ich trakcie członkowie konsorcjum spotykają się z czołowymi światowymi naukowcami zajmującymi się tematyką projektu oraz odwiedzają lokalne przedsiębiorstwa społeczne w badanych regionach.
Jedynym polskim partnerem projektu jest Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a zaangażowane są w niego dwa wydziały. Na Wydziale Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej mgr Barrai Hennebry przygotowuje rozprawę doktorską, której promotorem jest prof. Tadeusz Stryjakiewicz. Z kolei Wydział Socjologii jest odpowiedzialny za koordynowanie badań wizualnych w projekcie, służących właśnie rozpowszechnianiu wyników badań, jak również za nadzór nad etycznymi aspektami realizowanych badań.
W 2019 roku odwiedziliśmy 3 wiejskie regiony: Alentejo w południowo-wschodniej Portugalii, Fiotyda w środkowej Grecji oraz Mid-West na południu Irlandii. W każdym z nich spędziliśmy ok. tydzień. Podróżowaliśmy tam w zespole socjologiczno-fotograficznym, wraz z fotografami związanymi z poznańską fundacją Pix House: Michałem Adamskim, Pawłem Kosickim oraz Michałem Sitą. Naszymi przewodnikami byli tam lokalni przedsiębiorcy społeczni - partnerzy projektu RurAction: ADC Moura, Stevia Hellas oraz Ballyhoura Development. W Portugalii farmerzy opowiadali nam o swoich plantacjach i o tym, że konieczne jest dla nich wchodzenie we współpracę oraz wymiana wiedzy i doświadczeń. W ten sposób możliwe jest też tworzenie pomostów pomiędzy różnymi światami społecznymi. W Grecji plantatorzy pokazywali, jak w swojej pracy z nową rośliną - stewią - wykorzystują tradycje z upraw tytoniu, obecne na tamtych terenach od bardzo wielu lat. W Irlandii pracownicy lokalnych domów kultury i centrów społeczności mówili o konieczności wsłuchiwania się w lokalne potrzeby mieszkańców i dostosowywania do nich własnych wzorów pracy.
Przeprowadzone przez nas rozmowy były rejestrowane audiowizualnie, a na ich podstawie powstanie film dokumentalny. Jego premiera jest zaplanowana na jesień 2020 r., podczas konferencji podsumowującej cały projekt. Za pośrednictwem mediów społecznościowych ma on trafić do innych przedsiębiorców społecznych, a także do decydentów w różnych krajach, pokazując różne wzory inicjowania innowacji społecznych na terenach wiejskich.
Równolegle prowadziliśmy dokumentację fotograficzną. Fotografowaliśmy odwiedzane miejsca, pokazując ich specyfikę, w tym wizualne i materialne ślady ich słabości rozwojowych. Wykonywaliśmy portrety naszych rozmówców i innych osób, które napotkaliśmy podczas badań terenowych. Najciekawsze były jednak dla nas zdjęcia aktywności i wydarzeń, w których uczestniczyliśmy. Fotografowaliśmy codzienną pracę na farmach i różnego rodzaju technologiczne jej usprawnienia. Codzienne życie mieszkańców, ich spotkania i czas wolny, grę w bingo i zawody sportowe. Projekty społeczne podejmowane przez lokalnych aktywistów.
Wykonane zdjęcia składają się na wystawę fotograficzną zrealizowaną w formie strony internetowej. Jest ona dostępna pod adresem https://ruraction.eu/exhibition-intro/. Zdjęciom towarzyszy tekst, który prowadzi odbiorcę przez poszczególne regiony i wyjaśnia treść fotografii. Przy tworzeniu wystawy ważne były dla nas trzy założenia. Po pierwsze, chcieliśmy stworzyć materiał możliwie najbardziej autentyczny dla naszych odbiorców - a wystawę kierujemy w głównej mierze do mieszkańców badanych regionów. Dlatego wybierając materiały korzystaliśmy przede wszystkim z tych, które pokazują konkretne aktywności usytuowane w lokalnym kontekście, a więc są dobrze znane mieszkańcom. Możliwość zidentyfikowania na zdjęciach siebie lub znanych sobie sytuacji daje możliwość utożsamienia się z procesami, które wystawa prezentuje. Po drugie, dbaliśmy o to, aby w wystawie - na tyle, na ile to możliwe - zostały uwzględnione interesy lokalnych społeczności. Stąd też na wszystkich etapach tworzenia narracji wizualno-słownej konsultowaliśmy się z naszymi regionalnymi partnerami i wsłuchiwaliśmy się w ich rady. Po trzecie, zdecydowaliśmy się na cyfrową wersję wystawy, aby zagwarantować jej możliwie dużą mobilność i szeroką dostępność. Obok wersji internetowej wystawa funkcjonuje również w formie prezentacji multimedialnej, która może być wyświetlana podczas lokalnych wydarzeń i spotkań z mieszkańcami.
Czytaj też: Koronawirus. Życie codzienne w czasie pandemii
Projekt RurAction może być przykładem udanej współpracy świata nauki ze światem artystycznym, umożliwiającej też wzajemne inspirowanie siebie do nowych perspektyw patrzenia na rzeczywistość społeczną. Podkreśla też znaczenie komunikowania się w trakcie pracy badawczej z szeroko rozumianymi odbiorcami. To nowy wymiar legitymizujący pracę naukową, szczególnie w obszarze nauk humanistycznych i społecznych, i wskazujący na społeczną misję uniwersytetu jako instytucji współkształtującej pozytywne zmiany społeczne. Warto o nim pamiętać przy coraz częstszych chęciach fetyszyzowania wyłącznie publikacji kierowanych do wyspecjalizowanego odbiorcy.
